Relacje
WARSZTATY ZIOŁOWE „ZIOŁA – CENNE BOGACTWO NATURY”
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
wraz z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu
zorganizował warsztaty ziołowe w ramach projektu
pn. „Bioróżnorodność naszym bogactwem – edukacja i informacja dla mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego".
W dniach 14 – 15 września br. zorganizowano dwa jednodniowe warsztaty dla grup 15 osobowych, które odbyły się w Oddziale Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Zarzeczewie. Każda grupa miała okazję uczestniczyć w warsztatach prowadzonych przez Panią Dominikę Dudzic, która jest zielarką i pasjonatką naturalnej pielęgnacji. Wiedzę na temat ziół poszerza na studiach ziołolecznictwa w Instytucie Zielarstwa Polskiego i Terapii Naturalnych. Wygodne życie w mieście zamieniła na dom w sercu Kaszub, pracuje a po godzinach prowadzi firmę „Iskra Mocy”. Od kilku lat wytwarza naturalne kosmetyki, świece i ziołowe mikstury. Zioła do swoich wyrobów zbiera zarówno w przydomowym ogrodzie, jak i na dzikiej łące lub w lesie.
Warsztaty rozpoczęły się od omówienia roli ziół, sposobu ich zbierania, suszenia, przetwarzania i przechowywania. Kolejno, rozmawiano o jakości ziół w formie świeżej, suszonej a także zakupionej w sklepach zielarskich. Ciekawym zagadnieniem były herbatki ziołowe oraz przygotowywanie naparów, odwarów i wyciągów. Omówiono właściwości m.in. bzu czarnego, lipy, rumianku pospolitego czy kozłka lekarskiego. Wiele z Pań uczestniczących w warsztatach zadeklarowało, że również stosują u siebie w domach poszczególne zioła i rośliny na różne dolegliwości. Kolejnym punktem spotkania było zagadnienie zioła w kosmetologii. Omówiono więc możliwość wykorzystania ziół w aromaterapii oraz kosmetykach wytwarzanych w warunkach domowych. Następnie uczestnicy warsztatów mieli możliwość przygotowania samodzielnie produktów na bazie naturalnych komponentów oraz ziół. Jako pierwsza przygotowana została tabliczka zapachowa z naturalnymi olejkami, kolejno proszek do twarzy na bazie glinki, ziół mikronizowanych i mąk m.in. owsianej czy konopnej. Ostatnim wyrobem był własnoręcznie przygotowany krem do twarzy, a każda z uczestniczek dopasowała poszczególne jego składniki do rodzaju swojej skóry.
Na zakończenie spotkania uczestnicy otrzymali upominek w postaci książki pn. „Siła ziół” oraz zestawy świeżych ziół. Publikacja ta to wspaniały podręcznik, który zawiera w sobie wiele cennych wskazówek dotyczących zastosowania roślin w kosmetyce i medycynie naturalnej. Dzięki niej uczestnicy będą mogli zgłębiać wiedzę na temat pozostałych ziół i cieszyć się ich dobroczynnym działaniem każdego dnia.
Warsztaty, są najbardziej efektywną formą szkolenia, gdyż połączenie wiedzy teoretycznej z praktycznymi zajęciami daje niemalże gwarancję na wprowadzenie uzyskanej wiedzy do życia codziennego.
Joanna Szczęsna-Kulewska
KPODR w Minikowie
Konkurs „Człowiek i środowisko”
18 września br. podczas Jesiennej Wystawy Ogrodniczej w Minikowie pn. „Barwy Lata – Dary Jesieni” odbył się konkurs wiedzy ekologicznej pn. „Człowiek i środowisko”. Celem konkursu było włączenie mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego do aktywnego udziału w zapobieganiu degradacji środowiska naturalnego. To także upowszechnianie wiedzy i podnoszenie świadomości ekologicznej, promowanie odpowiednich zachowań w zakresie ochrony środowiska i przyrody oraz kształtowanie postaw prośrodowiskowych i dostrzeganie współzależności między człowiekiem a środowiskiem.
Mimo kapryśnej i jesiennej aury frekwencja dopisała. Założone cele zostały zrealizowane. Wiele osób odwiedziło stoisko Działu Rolnictwa Ekologicznego i Ochrony Środowiska na którym odbywał się konkurs. Jak co roku wydarzenie cieszyło się dużym zainteresowaniem. Chętne osoby rozwiązywały test, który składał się z 10 pytań. Komisja konkursowa wyłoniła 3 laureatów, 7 wyróżnionych i 40 uczestników. Nagrodami były zestawy roślin ufundowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu.
Tekst i zdjęcia : Natalia Czyżewska-Suchoń KPODR
Konkurs Doradca Roku 2022
Ogólnopolski konkurs organizowany przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Wojewódzkimi Ośrodkami Doradztwa Rolniczego.
Nagrodzeni doradcy etapu wojewódzkiego – kujawsko-pomorskie
II miejsce Łukasz Piotrowski Główny specjalista ds. ekonomiki KPODR w Minikowie
I miejsce Małgorzata Kołacz Główny specjalista ds. sadownictwa i ochrony roślin KPODR w Minikowie
Przyszłość rolnictwa ekologicznego i szanse rolników ekologicznych – podsumowanie konferencji
18 września 2022 roku w Centrum Transferu Wiedzy i Innowacji im. Leona Janty-Połczyńskiego odbyła się konferencja pn. „Rolnictwo ekologiczne szansą na lepszą przyszłość” Wykłady uświetniły uroczyste podsumowanie etapu wojewódzkiego Konkursu na Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne. Wydarzenie wzbudziło duże zainteresowanie zarówno rolników, którzy od wielu lat prowadzą gospodarstwa ekologiczne, tych którzy stawiają pierwsze kroki w ekologicznym systemie produkcji, a także tych, którzy dopiero planują podjąć działalność
w tym zakresie.
Pierwszy wykład pn. Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego na lata 2023-2027 wygłosił pan Jan Golba zastępca dyrektora w Departamencie Rolnictwa Ekologicznego i Jakości Żywności, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Kwestie finansowe są niezwykle ważne dla rolników prowadzących gospodarstwa w systemie rolnictwa ekologicznego jak i dla rolników, którzy dopiero zastanawiają się nad przestawieniem gospodarstwa. Środki produkcji dozwolone w rolnictwie ekologicznym są zdecydowanie droższe niż te stosowane w rolnictwie konwencjonalnym. Ważnym zagadnieniem jest również rozbudowa rynku zbytu, gdyż to on decyduje o opłacalności produkcji rolnej. Rolnictwo ekologiczne jest bardzo trudną metodą produkcji, wymagającą ogromnej wiedzy i zwiększonych nakładów pracy dlatego tak ważne jest stworzenie możliwości rozwoju rolnictwa ekologicznego. Prelegent zaznaczył, że rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce w nowym okresie programowania będzie realizowany dzięki szerokiemu wsparciu producentów ekologicznych na poszczególnych etapach ekologicznego łańcucha żywnościowego – od pola do stołu. Wspierany będzie zarówno obszar produkcji surowców rolnych jak i przetwórstwa. Będą realizowane działania wspierające inwestycje
i potencjał rynkowy (w tym małych i średnich gospodarstw), skracanie łańcuchów dostaw oraz działania kształtujące popyt i zaufanie konsumentów. Wszystkie zaplanowane przedsięwzięcia dają nie tylko nadzieje, ale realne szanse na rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce.
Drugi wykład pn. Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym kluczowym elementem rozwoju rolnictwa ekologicznego wygłosiła dr hab. Beata Feledyn – Szewczyk z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. W systemie ekologicznym, który wyklucza stosowanie syntetycznych nawozów mineralnych i pestycydów, a opiera się na wykorzystaniu naturalnych procesów zachodzących w środowisku, znaczenie płodozmianu jest większe niż
w rolnictwie konwencjonalnym. Odpowiednio zaplanowany płodozmian powinien być kompromisem między oddziaływaniem czynników przyrodniczych i ekonomicznych. Wykładowczyni zwróciła uwagę, że płodozmian pełni szereg zadań, m. in. zapewnia biologiczne wiązanie azotu, umożliwia wzrost żyzności i biologicznej aktywności gleby, ogranicza rozprzestrzenianie się chorób, szkodników i chwastów. Umożliwia pełne wykorzystanie składników pokarmowych z gleby poprzez następstwo roślin o różnym zapotrzebowaniu i różnej zdolności ich pobierania. Ponadto ogranicza wymywanie składników pokarmowych, głównie azotanów, do wód gruntowych oraz chroni glebę przed erozją. Zapewnia również pokrycie zapotrzebowania posiadanych zwierząt na paszę w okresie żywienia letniego oraz zimowego. Prowadzącą oprócz ogromnej porcji wiedzy zaprezentowała również uczestnikom wiele zdjęć z upraw ekologicznych. Omówiła m.in. wpływ doboru odmian, długości rotacji płodozmianu, biopreparatów, terminu siewu, gęstości na plonowanie roślin.
Wiedza zdobyta podczas konferencji z pewnością pomoże rolnikom dobrze zaplanować strukturę upraw. Dobry płodozmian zagwarantuje większą efektywność wszystkich zabiegów agrotechnicznych wpływających na stopień zachwaszczenia, zdrowotność roślin, wyższe plony, co w końcowym efekcie zmniejszy koszty produkcji. Zapewni to rozwój gospodarstw ekologicznych i poprawi dostępność produktów ekologicznych na rynku.
tekst: Ilona Oleś
zdjęcia: Piotr Rybacki, Damian Oparzela
Dzień Kukurydzy, Soi, Buraka cukrowego, Święto Ziemniaka
Wydarzenie to jest jesienną odsłoną Kujawsko-Pomorskich Dni Pola Minikowo 2022. Na kolekcji odmian zlokalizowanej w Minikowie, 18 września w godz. od 10:00 do 14:00 prezentowaliśmy potencjał odmian roślin późno schodzących z pola. Odwiedzający wydarzenie mogli zwiedzać bogatą kolekcję:
- 73 odmiany kukurydzy prezentowane przez 13 firm
- 25 odmian ziemniaka prezentowanych przez 5 firm
- 27 odmian buraka cukrowego prezentowanych przez 9 firm
- 12 odmian soi prezentowanych przez 4 firmy
- 3 odmiany słonecznika prezentowane przez 3 firmy.
Łącznie 27 wystawców prezentowało 140 odmian roślin późno schodzących z pola.
Dodatkowo swoją ofertę prezentowały firmy z branży nawozowej i z branży ochrony roślin.
Poletka kukurydzy – widok z drona
Święto ziemniaka
Wydarzenie to było swego rodzaju realizacją strategii „Od pola do stołu”. W ramach Kujawsko-Pomorskich Dni Pola w Minikowie 5 firm hodowlanych prezentowało łącznie 25 odmian ziemniaka. Dodatkowo prezentowana była odmiana GARDENA, odporna na zarazę ziemniaka. Odmiany te można było zwiedzać na kolekcji i porównywać między sobą oceniając potencjał hodowlany każdej z nich.
Zorganizowano także konkurs „Najsmaczniejsza odmiana ziemniaka”. W konkursie tym wzięło udział 5 Hodowli ziemniaka, które zgłosiły do konkursu po 1 odmianie. Wszystkie odmiany konkursowe pochodziły z jednego pola – kolekcji odmian Kujawsko-Pomorskich Dni Pola Minikowo 2022.
Do konkursu zgłoszono odmiany, które oznakowano literami – poniżej;
- Odmiana MIA zgłoszona przez NORIKA Polska Sp. z o.o. (A)
- Odmiana QUEEN ANNE zgłoszona przez SOLANA Polska Sp. z o.o. (B)
- Odmiana WERBENA zgłoszona przez Hodowlę Ziemniaka Zamarte Sp. z o.o. (C)
- Odmiana POGORIA zgłoszona przez PMHZ Strzekęcino Sp. z o.o. (D)
- Odmiana CORINNA zgłoszona przez Europlant Polska Sp. z o.o. (E)
W konkursie konsumenci próbowali każdą z odmian. Oddano łącznie 206 głosów.
I miejsce zdobyła odmiana CORINNA zakodowana literą E, na którą oddano 53 głosy
II miejsce zdobyła odmiana QUEEN ANNE zakodowana literą B, na którą oddano 52 głosy
III miejsce zdobyła odmiana POGORIA zakodowana literą D, na którą oddano 43 głosy
Konkurs miał opiekę merytoryczną ze strony IHAR O/Jadwisin.
Komisji konkursowej przewodniczył dr inż. Wojciech Nowacki.
Dodatkowo w ramach Święta Ziemniaka odwiedzający wydarzenia w Minikowie mieli okazję spróbować najsmaczniejszych odmian ziemniaka każdego z hodowców. W tym celu odmiany te zostały uparowane i oferowane odwiedzających w ramach degustacji. Wydano około 1000 porcji ziemniaków parowanych. W promocji wzięło udział 15 odmian jadalnych w tym wszystkie konkursowe oraz odmiana GARDENA.
Konkurs – Najsmaczniejsza odmiana ziemniaka
Etap powiatowy (nakielski) konkursu Bitwa Regionów
W ostatnim w naszym województwie etapie powiatowym (nakielski) konkursu Bitwa Regionów komisja wybrała zwycięzców:
I miejsce zajęło Koło Gospodyń Wiejskich "Wieszkowianki" za Gęś faszerowaną kaszą i grzybami leśnymi
II miejsce zajęło Koło Gospodyń Wiejskich w Wielu za Czarninę z szarymi kluskami z Doliny Noteci
III miejsce zajęło Koło Gospodyń Wiejskich Szaradowo za Pałucką czerninę z owijonką
Fot: Jarosław Domiński
Ziemniak w tradycji kuchni Pomorza i Kujaw
W konkursie „Ziemniak w tradycji kuchni Pomorza i Kujaw” komisja wybrała zwycięzców:
I miejsce zajęło Koło Gospodyń Wiejskich Pturek za Bambrzok (placek pieczony z ziemniaków tartych)
II miejsce zajęło Koło Gospodyń Wiejskich Kobiety Rządzą za Garnuszek Babuni
III miejsce zajęło Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Olszewki i Lubaszcza za Knedle ze śliwkami
Wyróżnienia otrzymały:
Koło Gospodyń Wiejskich w Królikowie za Placki ziemniaczane z kwaśną śmietaną
Koło Gospodyń Wiejskich Wolwark „Koło jak marzenie” za Kluchy z kapustą
Marlena Bałka za Babeczki ziemniaczane
Foto: Jarosław Domiński
Konkurs na Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne – rozstrzygnięty
18 września 2022 roku w Centrum Transferu Wiedzy i Innowacji im. Leona Janty-Połczyńskiego odbyło się podsumowanie etapu wojewódzkiego konkursu na Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne. Konkurs na Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne stał się już tradycją, gdyż organizowany jest od wielu lat zarówno na szczeblu wojewódzkim jak i krajowym. Na szczeblu krajowym organizatorem konkursu jest Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Radomiu, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego. Tegoroczny etap wojewódzki konkursu nasz Ośrodek przeprowadził we współpracy z Kujawsko – Pomorskim Urzędem Marszałkowskim, Kujawsko-Pomorską Izbą Rolniczą oraz Terenowym Oddziałem Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa w Bydgoszczy.
Celem Konkurs na Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne jest prezentacja dobrych praktyk stosowanych w rolnictwie ekologicznym, zarówno w produkcji roślinnej jak i zwierzęcej oraz upowszechnienie innowacyjnych metod produkcji rolniczej. Zadaniem konkursu jest inspirowanie rolników do podejmowania wyzwań i działań w zakresie rolnictwa ekologicznego.
W tegorocznej edycji wojewódzkiego etapu konkursu udział wzięło 5 gospodarstw ekologicznych o różnym profilu produkcji. Zwycięzcą został pan Robert Michałkiewicz właściciel gospodarstwa ekologicznego z miejscowości Zgniłobłoty, w gminie Bobrowo, w powiecie brodnickim. Zwycięskie gospodarstwo posiada długą tradycję, gdyż ekologiczne metody produkcji wprowadził pan Andrzej, ojciec pana Roberta, certyfikat uzyskało już w 1990 roku. Oznacza to, że znalazło się w grupie pierwszych gospodarstw, które otrzymały certyfikat rolnictwa ekologicznego w Polsce. Pan Robert gospodaruje na powierzchni 42 ha. W gospodarstwie utrzymywane jest bydło mięsne, które w całości jest żywione paszami ekologicznymi wyprodukowanymi w gospodarstwie. Płodozmian jest poprawny pod względem przyrodniczym jak i produkcyjnym. Udział zbóż stanowi około 50 procent, uprawiane są stare odmiany takie jak pszenica orkisz, samopsza, ale także zwyczajna, owies, jęczmień, żyto. Rośliny bobowate drobnonasienne jak i grubonasienne z uwagi na działanie strukturotwórcze oraz znaczną wartość nawozową zajmują stałe miejsce w strukturze upraw. Corocznie po zbożach wysiewane są poplony, praktykowany jest wysiew koniczyny w owies. Rolnik części płodów rolnych, głównie zbóż sprzedaje do przetwórni ekologicznej. Natomiast warzywa sprzedawane są klientom bezpośrednio z gospodarstwa.
Drugie miejsce w konkursie na Najlepsze Gospodarstwo Ekologiczne zajęło gospodarstwo ekologiczne Folwark Warzyn, państwa Sędłak z miejscowości Warzyn, w gminie Gniewkowo, w powiecie inowrocławskim. Pani Maja i pan Michał prowadzą certyfikowaną produkcję sadowniczą od 2018 roku. Obecnie powierzchnia objęta zobowiązaniem ekologicznym wynosi 2,27 ha. Co roku rolnicy powiększają powierzchnię ekologicznych sadów. Uprawiają wiele gatunków, takich jak grusze, jabłonie, wiśnie, śliwy, brzoskwinie, maliny, borówki. Ciągle podnoszą bioróżnorodność w gospodarstwie wprowadzając nowe gatunki uprawne, ale także bardzo dbają o nieprodukcyjne elementy takie jak, miedze, łąki kwietne, zadrzewienia, wysiew wielogatunkowych poplonów. Dużym atutem gospodarstwa jest niewątpliwie prowadzenie przetwórstwa oraz wielokierunkowa sprzedaż m.in. poprzez udział w konsorcjum rolniczym wiejska e-skrzynka, w projekcie Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu Nasze Lokalne, platformę internetową, udział w festynach, jarmarkach oraz bezpośrednio z gospodarstwa.
Trzecim laureatem Konkursu zostali Państwo Dominika i Maciej Mączyńscy z miejscowości Kretki Małe, w gminie Osiek, w powiecie brodnickim. Gospodarstwo o powierzchni 17 ha, które posiadają zakupili w 2007 roku i od razu postanowili uprawiać ziemię zgodnie z wytycznymi systemu rolnictwa ekologicznego. Certyfikat uzyskali w 2009 roku. Państwo Mączyńscy od początku specjalizują się w produkcji warzywniczej. Na przestrzeni lat były to różne warzywa, w tym roku uprawiali 1 ha ogórka i prawie 6 ha cukinii. Rolnicy produkują rozsadę we własnym zakresie, rośliny uprawiane są na foli, stosowane jest nawadnianie kropelkowe. Na glebach słabszych uprawiane są stare odmiany zbóż, takie jak płaskurka, samopsza, owies bezłuskowy. Państwo Mączyńscy w ostatnim czasie dokupili 3 ha ziemi na których chcą dalej rozwijać produkcję warzywniczą, gdyż uprawa warzyw pomimo ogromnego trudu jest ich pasją.
Ponadto w konkursie wyróżniono dwa bardzo ciekawe i rozwijające się gospodarstwa. Pierwsze – Gospodarstwo Państwa Katafiaszów znajduje się w miejscowości Królikowo, w gminie Szubin, w powiecie nakielskim. Państwo Katafiasz uzyskali certyfikat w 2008 roku. Rolnicy na powierzchni prawie 30 ha uprawiają m.in. stare odmiany zbóż, facelię, grykę, saradelę. Ponadto utrzymują kury i gęsi, oraz prowadzą pasiekę. Dzięki uprawie roślin miododajnych, takich jak facelia, czy gryka zbiory miodu są obfite, natomiast obecności pasieki zapewnia wyższe plony roślin uprawnych.
Gospodarstwo ekologiczne pani Moniki Wika, które otrzymało drugie wyróżnienie znajduje się we wsi Gromadno, w gminie Kcynia w powiecie nakielskim. Posiada powierzchnię prawie 70 ha, zgłoszone do systemu certyfikacji zostało w 2015 roku. Rolnicy zajmują się głównie uprawą roślin zbożowych oraz utrzymują bydło oraz drób. Bydło stanowią mieszańce różnych ras mięsnych. Państwo Wika w najbliższej przyszłości zamierzają rozwijać potencjał swojego gospodarstwa poprzez wprowadzanie nowych gatunków w płodozmianie oraz powiększanie produkcji zwierzęcej.
Promocja rolnictwa ekologicznego jest niezwykle ważna m.in. ze względu na zwiększanie świadomości konsumentów na temat jakości produktów ekologicznych. Istotna jest również dostępność produktów ekologicznych dla klientów, szczególnie na rynku lokalnym. Prowadzenie produkcji ekologicznej jest również wyrazem troski o środowisko naturalne.
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie życzy laureatom Konkursu dalszego rozwoju gospodarstw, satysfakcji z wykonywanej pracy oraz wszelkiej pomyślności.
Tekst: Ilona Oleś
Foto: Marzena Zwiewka, Jarosław Domiński
Przykłady dobrych praktyk w przetwórstwie i rolnictwie ekologicznym. Wyjazd studyjny na Podlasie.
„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”
Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej „Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020.
Projekt realizuje Kujawsko-Pomorskie Stowarzyszenie Producentów Ekologicznych EKOŁAN.
Zostań partnerem KSOW-www.ksow.pl
Przykłady dobrych praktyk w przetwórstwie i rolnictwie ekologicznym.
Wyjazd studyjny na Podlasie.
W dniach 6-9 września 2022r. 30 osobowa grupa rolników ekologicznych, członków Stowarzyszenia EKOŁAN, rolników konwencjonalnych zainteresowanych ekologicznymi metodami produkcji, przetwórców oraz przedstawicieli instytucji działających na rzecz rolnictwa ekologicznego województwa kujawsko-pomorskiego uczestniczyła w wyjeździe studyjnym na Podlasie. Dzięki realizacji operacji pn. „Przykłady dobrych praktyk w przetwórstwie i rolnictwie ekologicznym” mogliśmy poznać tamtejsze gospodarstwa ekologiczne i przetwórnie. Operacja została zrealizowana w ramach Planu Działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Plan operacyjny 2022-2023. Projekt realizowało Kujawsko-Pomorskie Stowarzyszenie Producentów Ekologicznych EKOŁAN, przy współpracy z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie.
Celem wyjazdu studyjnego było usprawnienie ekologicznego systemu produkcji poprzez wymianę wiedzy i doświadczeń pomiędzy rolnikami. Ważną kwestią wyjazdów studyjnych jest nawiązanie kontaktów, podejmowanie współpracy, poszukiwanie nowych kierunków produkcji żywności wysokiej jakości, propagowanie inicjatyw dotyczących zrzeszania się rolników ekologicznych oraz podejmowanie działań mających na celu zwiększenie bioróżnorodności. Rolnictwo ekologiczne stanowi pozytywny przykład działalności rolniczej dbającej o bioróżnorodność i ochronę środowiska. Takie działania dają szansę na zrównoważony rozwój gospodarstw rolnych i jednocześnie są okazją do zainicjowania sieci współpracy partnerskiej wśród istniejących gospodarstw ekologicznych, zakładów przetwórczych i innych podmiotów działających na rzecz rolnictwa ekologicznego.
W drodze na Podlasie – dzień I
W pierwszym dniu wyjazdu mieliśmy okazję zapoznać się z przetwórstwem zbóż w działającej od 1991 roku Wytwórni Makaronu BIO w Pokrzydowie. Był to pierwszy przystanek na trasie w kierunku malowniczego Podlasia. Pan Mieczysław Babalski oprowadził nas po wytwórni, przedstawił zasady funkcjonowania wytwórni oraz zapoznał z szeroką ofertą produktów. Mąki, kasze, makarony, płatki zbożowe i kawy zbożowe z wytwórni cieszą się ogromnym uznaniem i zainteresowaniem wśród konsumentów. Właściciele starają się dopasować do oczekiwań klienta odnajdując stare, prymitywne gatunki zbóż, które były uprawiane jeszcze przed naszą erą a ze względu na bogate właściwości są poszukiwane przez coraz bardziej świadomych klientów. Państwo Babalscy od wielu lat współpracują z Bankiem Genów w Radzikowie, skąd otrzymują nasiona starych odmian zbóż. Produkty z ziarna pradawnego orkiszu i samopszy cieszą się uznaniem wśród klientów poszukujących wysokiej jakości żywności ekologicznej.
Z Pokrzydowa udaliśmy się w malownicze rejony Podlasia. To tutaj, w Korycinach. wśród malowniczych lasów i pól, z dala od zgiełku i miejskich zanieczyszczeń znajduje się Ziołowy Zakątek unikatowy w skali świata obiekt agroturystyczny, którego właścicielem jest pan Mirosław Angielczyk. Na powierzchni prawie 20 ha skupia bogatą kulturę i tradycję tego obszaru. Można tu znaleźć charakterystyczne dla regionu zabudowy, rękodzieło i przede wszystkim wszechobecne zioła.
Gospodarstwa ekologiczne na Podlasiu – dzień II
Drugi dzień pobytu na Podlasiu to wizyta u państwa Wandy i Ryszarda Hryc w Jeńkach. Gospodarze prowadzą gospodarstwo ekologiczne i agroturystyczne od 2005 roku. Na powierzchni 10 ha uprawiają owies, jęczmień, koniczynę czerwoną, warzywa, ziemniaki i aronię oraz wierzbę plecionkarską. W gospodarstwie hoduje się kozy. Z pozyskiwanego mleka wytwarza się sery podpuszczkowe, twarogi, masło i śmietanę na potrzeby własne i odwiedzających gospodarstwo. Goście mają możliwość zapoznania się z zasadami pracy w tradycyjnym gospodarstwie. Gospodarze chętnie uczą uprawy warzyw pieczenia chleba czy wyrobu serów. Uczestnicy wyjazdu z zaciekawieniem wysłuchali informacji o gospodarstwie przekazanych przez przemiłą gospodynię. Pani Wanda wręcz zaraża optymizmem i pozytywną energią. Z żalem opuściliśmy to wyjątkowe miejsce, by udać się do kolejnego gospodarstwa ekologicznego pana Stanisława Kulpy w miejscowości Wojszki.
Gospodarstwo od 1990 roku jest w systemie rolnictwa ekologicznego. To obecnie duże, ponad 200 hektarowe gospodarstwo ekologiczne specjalizujące się w hodowli bydła mięsnego rasy limousine. Początki nie były łatwe, można powiedzieć, że startował od zera. W gospodarstwie nie było żadnych budynków. Dziś w Wojszkach stoją m.in. olbrzymie magazyny, obora wolnostanowiskowa z wybiegami dla bydła mięsnego. Są wszystkie niezbędne, nowoczesne maszyny. Nie brakuje też innowacyjnych rozwiązań, takich jak np. ekologiczna suszarnia do zbóż – opalana słomą. Rolnik nie wyobraża sobie, że mógłby prowadzić gospodarstwo w inny sposób. Przyznaje, że plony w rolnictwie ekologicznym są sporo niższe. Gryki zbiera około 1 tonę z hektara, owsa od 2 do 4 ton, żyta ok. 3 tony, orkiszu również ok. 3 t. Jednak dużo mniejsze są też nakłady finansowe. Ciągle się jeszcze uczymy, coś poprawiamy – przyznaje Stanisław Kulpa. Gospodarz uczy też innych, jak uprawiać ziemię bez nawozów i oprysków, doradza, przyjmuje wycieczki krajowe i zagraniczne. W prowadzeniu gospodarstwa rolnikowi pomaga syn Adam, zagorzały ekolog, absolwent warszawskiej Szkoły Głównej Handlowej. Zajmuje się m.in. sprzedażą ekologicznych produktów. I jak mówi gospodarz nie ma z tym już najmniejszego problemu, nawet gdyby produkowali dwa albo trzy razy tyle, wszystko mogliby sprzedać. Dodaje jednak, że aby sprzedać ekologiczną żywność, trzeba spełniać jeden warunek. Jako, że trafia ona głównie na Zachód, trzeba mieć tyle danego produktu, by zapełnić nim całego tira.
Podlaski Ogród Ziołowy i warsztaty zielarskie – dzień III
Podlaski Ogród Ziołowy został założony w 2007 roku, chociaż przygotowania do jego utworzenia rozpoczęto już na początku lat 90-tych ubiegłego wieku. W 2011 roku uzyskał on status Ogrodu Botanicznego oraz członka Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce. W Ogrodzie gromadzone są przede wszystkim rośliny lecznicze i aromatyczne. Obecnie liczy on około 1500 taksonów, w tym 85 gatunków objętych ścisłą i 13 częściową ustawową ochroną. Specyfiką Ogrodu są kolekcje populacji dziko rosnących roślin leczniczych pozyskiwanych z obszaru Wschodniej Polski, stanowiące materiał badawczy wykorzystywany m.in. przez współpracujące z Ogrodem instytucje naukowe. W 2012 roku przy Ogrodzie powstał Ośrodek Edukacji Przyrodniczej prowadzący zajęcia dla dzieci, młodzieży szkolnej oraz studentów wyższych uczelni. Ogród wyposażony jest w infrastrukturę w postaci izby tradycji zielarskich, sali obserwacji mikroskopowej oraz zaplecza gastronomiczno-noclegowego. Na terenie ogrodu powstał Ośrodek Edukacji Przyrodniczej zapewniający różnorodne formy aktywności, zarówno dla dzieci, młodzieży jak i osób dorosłych. Uczestnicy wyjazdu studyjnego zapoznali się z bogatą kolekcją roślin. Po ogrodzie oprowadził nas właściciel pan Mirosław Angielczyk, który z pasją i zaangażowaniem opowiadał o zgromadzonej kolekcji roślin.
Pan Angielczyk posiada ogromną wiedzę z zakresu właściwości i uprawy ziół, którą podzielił się z uczestnikami wyjazdu. Rolnicy skrupulatnie notowali nazwy ziół pomocne, a wręcz niezastąpione w walce z wieloma poważnymi schorzeniami i chyba wszyscy zapamiętali, że przetacznik leśny jest w stanie uregulować cholesterol w ciągu 2 tygodniu regularnego stosowania, czy podagrycznik, który nieco zapomniany, a wspaniale radzi sobie z tzw. podagrą, rwą kulszową, czy chorobami reumatycznymi.
Po południu odbyły się warsztaty ziołowe, podczas których uczestnicy samodzielnie sporządzali mieszanki ziołowe, przyprawy do rosołu, do pizzy i do kanapek, oraz herbatki owocowo-ziołowe na uspokojenie, oczyszczające i na przeziębienie.
Dary Natury – dzień IV
Ostatni dzień pobytu w Korycinach rozpoczął się zwiedzaniem firmy Dary Natury, która specjalizuje się w produkcji ekologicznych produktów, takich jak: przyprawy, herbatki, mieszanki ziołowe, oleje. Do firmy poprowadził unoszący się w powietrzu, niezwykle silny zapach ziół. Pan Mirosław Angielczyk opowiedział uczestnikom wyjazdu o początkach powstania firmy o tym, że w rejonie Podlasia zbieractwo ziół ze względu na czystość regionu zawsze było i nadal jest ważną formą zarobkowania dla wielu gospodarstw domowych. Jednak z uwagi na to, że zapotrzebowanie na preparaty ziołowe jest coraz większe, z pozyskiwanie ziół z natury mniejsze, istnieje konieczność wprowadzania ziół do upraw polowych. Zioła używane w produkcji pochodzą głównie z gospodarstwa „Ziołowy Zakątek”, jak również od okolicznych zbieraczy. Oprócz współpracy z zawodowymi zbieraczami pan Angielczyk uprawia zioła w swoim gospodarstwie na powierzchni ok 19 ha, w tym na 12 ha uprawia róże pomarszczoną oraz dziką oraz na 7 ha takie zioła jak nagietek, kolendrę, rumianek, koper, ogórecznik, kilka gatunków mięt. Zwiedzanie firmy rozpoczęto od miejsca w którym suszy się zioła metodą liofilizacji potocznie nazywaną suszenie mrozem, jest to proces suszenia przez zamrażanie, a następnie odsysanie wody. W kolejnym budynku mogliśmy zobaczyć proces tłoczenia oleju na zimno. Uczestnicy wyjazdu studyjnego byli świadkami produkcji oleju z siemienia lnianego. Oglądali urządzenia do produkcji herbatek ekspresowych oraz weszli do pomieszczenia, w którym następowało ważenie i pakowanie surowców zielarskich. Firma Dary Natury wciąż się rozwija i zwiększa asortyment oferowanych produktów, które dostępne są zarówno na rynku polskim jak i na rynkach zagranicznych.
I tak zakończyła się nasza wizyta studyjna. Podlasie zachwyciło nas bogactwem przyrody, różnorodnością biologiczną i naturalnie czystym środowiskiem. Prezentacja przykładów dobrych praktyk stosowanych w przetwórstwie i rolnictwie ekologicznym, okazała się dobrym sposobem na poznanie i zgłębienie ekologicznego systemu produkcji oraz wzajemną wymianę doświadczeń pomiędzy uczestnikami wyjazdu studyjnego. Produkty rolnictwa ekologicznego są coraz bardziej popularne i poszukiwane przez konsumentów. Dzięki edukacji i prezentacji dobrych przykładów gospodarowania wzrasta świadomość ekologiczna w społeczeństwie. Ekologiczne metody gospodarowania sprzyjają utrzymaniu i zwiększaniu bioróżnorodności a gospodarstwa ekologiczne stanowią spójny organizm, w którym dominuje zrównoważony system gospodarowania w zgodzie z naturą.
Karina Wroniecka
KPODR w Minikowie, Oddział w Przysieku
Regionalne serowanie – promocja produktów i integracja sektora przetwórstwa mleka
,,Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”
Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej ,,Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich”
Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020
Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Przeżyjmy to jeszcze raz
„Regionalne serowanie – promocja produktów i integracja sektora przetwórstwa mleka”
Projekt „Regionalne serowanie – promocja produktów i integracja sektora przetwórstwa mleka” został zrealizowany przez Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie Oddział Radom wraz z partnerami Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich:
- Lubelskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Końskowoli,
- Kujawsko–Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie,
- Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Bratoszewicach.
Podczas realizacji projektu zorganizowano dwudniowe warsztaty serowarskie i pięciodniowy wyjazd studyjny „Szlakiem Oscypkowym” w okolice Zakopanego i Podhala.
Projekt ten zrealizowano w ramach konkursu nr 6/2022 dla partnerów Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej „Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020.
Celem głównym było przekazanie wiedzy z zakresu produkcji, przetwórstwa i sprzedaży żywności na niewielką skalę oraz wprowadzania jej na rynek w krótkich łańcuchach żywności i podjęcie działań, zmierzających do wyznaczenia kierunków rozwoju gospodarstw rolnych poprzez aktywne uczestnictwo rolników w rozpoczęciu działalności przetwórczej.
Pierwszy dzień warsztatów: wizyta w Zakładzie Mleczarskim FigAnd sp z o.o.
FigAnd to firma rodzinna. Dzisiaj, po 30 latach funkcjonowania w branży mleczarskiej, jest liderem rynku radomskiego, zatrudniającym ponad 160 osób, skupującym ponad 120.000l mleka dziennie. Zakład mleczarski FigAnd jest producentem wyrobów wyprodukowanych wyłącznie z polskiego mleka. Specjalizuje się w świeżych produktach mleczarskich o krótkich terminach przydatności. Wytwarza także produkty dla HoReCa, gastronomii i branży cukierniczo-piekarniczej. Są one dostępne na terenie: Anglii, Czech, Słowacji i Niemiec. Uczestnicy projektu prześledzili zautomatyzowany ciąg produkcyjny, degustowali sery i jogurty, które są wizytówką firmy oraz zapoznali się z wymogami weterynaryjnymi, jakie trzeba spełnić przy zakładaniu działalności z przetwórstwie mleka, które zostały omówione przez trzech trenerów: kierownika zakładu, kierownika laboratorium i pełnomocnika zarządu spółki, prokurenta (zdj. 1,2,3,4).
Drugi dzień warsztatów: wykład na temat zasad bezpiecznego przetwarzania żywności
Przeprowadzono wykład z zakresu zasad bezpiecznego przetwarzania żywności w świetle nowych przepisów prowadzenia działalności przetwórczej w gospodarstwach rolnych z zakresu Rolniczego Handlu Detalicznego i przetwórstwa w ramach Działalności Marginalnej, Lokalnej i Ograniczonej (MOL), które to pozwolą na przetwarzanie własnych produktów lokalnych, a z czasem staną się marką o zasięgu regionalnym lub krajowym (zdj. 5,6).
Następnie Serowar Żuławski Pan Krzysztof Jaworski poprowadził warsztaty warzenia serów, podczas których ich uczestnicy wytwarzali sześć rodzajów sera oraz mieli możliwość zapoznania się z mikrobiologią mleczarską, oferującą różne kultury startowe, które mają przeprowadzić szybką fermentację mleka, bez lub z jednoczesnym wytworzeniem atrakcyjnego aromatu i profilu smakowego, a mianowicie: bakterii prostej fermentacji mlekowej, bakterii propionowej fermentacji, bakterii rozkładu oraz drożdży i pleśni w mleku. Jeszcze kilka lat temu serowarzy skupiali się na cechach sera zaraz po jego produkcji. Dziś standardem staje się kontrola jakości aż do samego końca okresu przydatności – często to właśnie wtedy pojawia się problem gorzknienia, wynikający między innymi z rozwoju niepożądanej mikroflory.
Możliwość uczestniczenia w warsztatach dla rzemieślniczych producentów sera metodą tradycyjną i wizytowanie linii technologicznej dużego zakładu mleczarskiego pozwoliły zwrócić uwagę uczestnikom na to, iż serowar tradycyjny ma bardzo istotną przewagę nad wielkotowarową produkcją sera. Otóż zna on swój surowiec – mleko, w sposób odpowiedni je traktuje przy pozyskaniu, transporcie i chłodzeniu. Mleko udojowe nie ma tak długiego łańcucha chłodniczego, ma o wiele krótszą tak zwaną drogę mleczną. Dzięki temu nie jest „wymęczone” mechanicznie transportem, zachowuje świeżość i ma pierwotny skład mikroflory bakteryjnej kwaszącej, bez obcych szczepów zimnolubnych (są zmorą serowarów w mleczarstwie, gdzie mleko trzeba długo chłodzić i transportować na duże odległości). Dzięki tak wielu sprzyjającym okolicznościom serowar tradycyjny już na samym początku wytwarzania ma przewagę nad dużą mleczarnią, która ponadto ma duże koszty i wiele utrudnień. Produkt serowara tradycyjnego będzie ceniony przez konsumentów jako zdrowszy i smaczniejszy. W związku z tym tradycyjny ser uzyska dużo wyższą cenę, co przy niskich kosztach, przyczyni się do dobrej opłacalności wytwarzania rzemieślniczego sera (zdj. 7,8,9,10,11,12).
Wyjazd studyjny „Szlakiem Oscypkowym”
W okolicach Zakopanego i Podhala uczestnicy wyjazdu zapoznali się z funkcjonującymi tam organizacjami producentów – przetwórców mleka oraz mogli przyjrzeć się relacjom rolnik – przetwórstwo – handel. W trakcie wyjazdu studyjnego uczestnicy operacji uczestniczyli w spotkaniu z przedstawicielami Stowarzyszenia „Szlak Oscypkowy”, organizacji zajmującej się promocją produktu regionalnego, jakim jest „oscypek”.
Prezes Stowarzyszenia – Towarzystwo Produktu Górskiego, Pan Andrzej Gąsienica Makowski zapoznał uczestników projektu z historią powstania produktów górskich, do których należą: oscypek, bryndza, bundź, redykołka, gołka i ser kozi. Większość z tych produktów jest ekologiczna, częstokroć pozbawiona konserwantów, co nadaje im charakter produktu zdrowego i godnego zaufania. Stworzony system, jakim jest „Szlak Oscypkowy”, ma edukować, trafiać w wyszukane gusta konsumenta i być dostępny w takich miejscach, jak: hotele, ośrodki rekreacyjne, lotniska, małe punkty sprzedaży żywności ekologicznej. System ma być przyjazny dla funkcjonujących już na terenie Polski klubów zakupowych. Śmiało może być też elementem funkcjonowania w kilku tego typu systemach dystrybucyjnych (zdj. 13,14).
Spotkanie z Kołem Gospodyń Wiejskich w Kościelisku to spotkanie z niesamowitymi paniami z talentem i temperamentem. Wszystkie łączy chęć do pracy na rzecz swojej gminy, zapał i energia oraz potrzeba zdobywania nowych umiejętności. Działalność KGW jest nastawiona przede wszystkim na aktywizację i promowanie kobiet z Gminy Kościelisko i Zakopane, a także na pracę na rzecz integracji pokoleń oraz propagowanie i pielęgnację tradycji regionalnych. Panie zorganizowały dotąd różne kursy, m.in.: języka angielskiego, kurs komputerowy, zielarstwa, haftu tradycyjnego, malowania na tkaninach czy szkle, carvingu oraz kurs przyprawiania strzępków (ozdabianie chust). Uczestnicy projektu mogli posmakować produkty będące próbką możliwości kulinarnych. Spotkanie zakończyło się mini występem KGW, podczas którego wysłuchaliśmy regionalnych piosenek i pieśni góralskich (zdj. 15, 16).
W Muzeum Oscypka w Zakopanem grupa uczestniczyła w pokazie prowadzonym przez bacę, który swoje duże doświadczenie zawodowe łączy z wielkim poczuciem humoru, co w efekcie daje pokaz prowadzony w prawdziwej góralskiej gwarze plus świetną zabawę. Poza przekazywaniem wiedzy o samym oscypku baca opowiada o tradycjach, kulturze i codziennym życiu górali. Jasno i prosto tłumaczy, jak odróżnić prawdziwego, chronionego prawem oscypka od gołków sprzedawanych na straganach. Na naszych oczach powstał oscypek, najpopularniejszy z góralskich serów. Zobaczyliśmy etapy jego produkcji zgodnie z tradycyjną recepturą. Uczestnicy projektu brali czynny udział w jego wytworzeniu, poznając jednocześnie tradycyjne sprzęty pasterskie. Wszyscy mieli także okazję samodzielnie zrobić swój własny serek (zdj. 17,18,19).
Muzeum Tatrzańskie – Willa Koliba w Zakopanem jest jedynym w Polsce miejscem, gdzie można poznać historię i dokonania pierwszej teoretycznie opracowanej i praktycznie realizowanej koncepcji polskiego stylu narodowego, opartego na budownictwie i zdobnictwie górali podhalańskich. Kolekcja ubiorów ludowych zgromadzona w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego stanowi dziś cenny dokument i przedmiot opracowań dla badaczy, źródło wzorów i inspiracji dla ludowych krawców i hafciarzy oraz projektantów mody i filmowców. Jej elementy są często pokazywane na ekspozycjach własnych Muzeum, a także na wystawach w innych placówkach muzealnych w Polsce i za granicą. Muzeum zostało wybudowane według projektu Stanisława Witkiewicza, a muzealne wnętrza aranżował Władysław Hasior (zdj. 20,21).
Podczas kolejnych dni uczestnicy projektu wizytowali 6 bacówek z hodowlą: owiec, kóz i krów. Podczas każdej z wizyt studyjnych właściciele bacówek przedstawiali historię, związaną z powstaniem bacówki, wykonywali sery oraz zorganizowali degustację swoich produktów (zdj.22-40).
Baca Andrzej Staszel „Furtek” bacuje w Kuźnicach i na Kalatówkach. Obydwie jego bacówki są położone na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Baca ten wywodzi się z rodu bacowskiego. Przejął chwalebne tradycje po ojcu i dziadku.
Wojciech Komperda to baca pełną piersią. Wypasa swoje owce w Czorsztynie w Pienińskim Parku Narodowym przy szlaku turystycznym na Trzy Korony. Przy stadku liczącym ponad 800 owiec potrzebuje 4 juhasów, ale i sam nie ma lekko. Swoje oscypki promuje na targach międzynarodowych w Turynie.
Stanisław Łaś bacuje przy lotnisku nieopodal Nowego Targu. Zajmuje się owcami już 25 lat. Baca ma jedno z największych stad owiec, liczące około 1200 sztuk. Oscypki produkuje od ponad 23 lat, ale wciąż nie zna recepty na najlepszy ser. Baca wyjaśnia: „Jak się robi sery, to się chce, żeby każdy kolejny był lepszy. Jak smakuje rodzinie, to znaczy, że trzeba go sprzedać turystom”.
Bacówka „Na Polanie Biały Potok” znajduje się pomiędzy Doliną Kościeliską a Doliną Chochołowską na Polanie Biały Potok we Witowie. Tradycje pasterskie sięgają tu XVII wieku. To miejsce słynie z najlepszych oscypków i serów tatrzańskich. Wszystkie sery z tej bacówki są robione z mleka owczego i krowiego, według specjalnej pochodzącej z ojca na syna, kilkusetletniej receptury, a następnie wędzone drzewem nieżywicznym, liściastym, olchą albo bukiem.
Janina Rzepka to pierwsza w Polsce kobieta, która została bacą. Pani Janina zdała nietypowy dla kobiety egzamin i została dyplomowanym bacą. W czasie próby góralka pucyła (czyli robiła) oscypki, strzygła owce czy zaklagała (dodawała podpuszczkę) mleko. Do tego wykazała się nadzwyczajną wiedzą na temat zawodu bacy. Pani Janina wraz z mężem tworzy też pierwsze polskie bacowskie małżeństwo. Wspólnie prowadzą bacówkę w Brzegach przy drodze z Bukowiny Tatrzańskiej na Łysą Polanę a ich bacówka jest popularnym punktem postoju dla turystów zmierzających w stronę szlaku do Morskiego Oka.
Bacówka „Kozie ranczo” Domek Bacy jest położona w miejscowości Bańska Niżna. Baca Andrzej Gut jest hodowcą posiadającym w swoim stadzie kozy karpackie. To stara, polska rasa, liczna jeszcze na przełomie XIX i XX w. na terenach górskich. Wytwarzane są tu sery kozie z dodatkami oraz owcze i z mleka krowiego.
Ewa Stanik
ewa.stanik@modr.mazowsze.pl
Instytucją odpowiedzianą za treść informacji jest Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie.