Kujawsko Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie wraz z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu zorganizowali konkurs – krzyżówkę pn. „W zgodzie z naturą”, która zamieszczona była w czerwcowym wydaniu naszego miesięcznika w ramach projektu ekologicznego „Ochrona środowiska – edukacja, informacja i promocja dobrych praktyk dla mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego” – kampania edukacyjno – informacyjna dla mieszkańców województwa kujawsko – pomorskiego.

W konkursie wzięło udział 10 osób, spośród których 28 czerwca komisja konkursowa wyłoniła jednego zwycięzcę. Laureatką konkursu została Renata Dzik, która w wyznaczonym  terminie nadesłała prawidłowe hasło – Rekultywacja dobra akcja. Nagrodą w konkursie był zestaw naczyń turystycznych oraz torba termiczna. Pani Renacie gratulujemy wiedzy i serdecznie zapraszamy do udziału w kolejnych konkursach oraz poszerzania swojej wiedzy z zakresu ekologii i ochrony środowiska.

tekst – Lidia Saganowska
fot. – Renata Dzik

21-24 czerwca br. 26-osobowa grupa rolników ekologicznych, rolników konwencjonalnych zainteresowanych systemem rolnictwa ekologicznego, przedstawicieli samorządu oraz doradców z naszego województwa w ramach projektu pn. „Klimat dla ekologii – wizyta studyjna” odwiedziła rolników ekologicznych z województwa zachodniopomorskiego i pomorskiego. Operacja została zrealizowana w ramach Planu Działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Plan operacyjny na lata 2022-2023.

Pierwszym odwiedzonym miejscem było gospodarstwo ekologiczne Juchowo Farm, położone w malowniczej wsi Juchowo. Właścicielem gospodarstwa jest Fundacja im. Stanisława Karłowskiego – organizacja pożytku publicznego – która od ponad 20-stu lat realizuje różnorodne projekty z zakresu edukacji ekologicznej dla dzieci i młodzieży oraz prac badawczo – naukowych w rolnictwie. Gospodarstwo to, jest miejscem praktyk dla uczniów i studentów oraz miejscem wizyt studyjnych. Juchowo Farm jest zarówno gospodarstwem ekologicznym jak i biodynamicznym, które działa w ramach Projektu Wiejskiego Juchowo i produkuje żywność zgodnie z naturą, z poszanowaniem ludzi, zwierząt oraz ziemi. W grudniu 2018 uruchomiono na terenie gospodarstwa Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) dla osób niepełnosprawnych, w którym miejsce pracy w rolnictwie, przetwórstwie i usługach znalazło około 50 osób niepełnosprawnych. Osoby te pracują w ogrodzie ziołowym, w pracowni wyplatania wikliny, piekarni, kuchni i przetwórni. Dziełem ich pracy są syropy owocowe, herbatki ziołowe, ekstrakty ziół i susze. W gospodarstwie uprawiane jest 1900 ha ziemi, gdzie 1400 ha to uprawy polowe, 5 ha ogród warzywny, 3 ha ogród ziołowy, 340 ha łąki torfowe, 140 ha lasy, zadrzewienia i nieużytki. Uprawiane są głównie żyto, jęczmień ozimy, jęczmień jary, pszenica ozima, orkisz, owies, gryka, łubin, koniczyna oraz warzywa, które przeznaczone są na zaopatrzenie gospodarstwa, sprzedaż bezpośrednią i hurtową. Gospodarstwo zajmuje się chowem i hodowlą bydła w ilości 700 sztuk, z czego 360 sztuk to bydło mleczne ras holsztyńsko-fryzyjskiej, brunatnej Szwajcarskiej i polskiej czerwonej. Krowy utrzymywane są w 3 równoległych oborach. W centralnym miejscu przy oborach znajduje się budynek dojarni, w którym możliwe jest jednoczesne dojenie 32 krów. Dzięki temu krowy mleczne z trzech obór mogą być dojone dwa razy dziennie. Bydło żywione jest paszami własnymi, takimi jak siano, buraki pastewne i zboże. Ponadto w gospodarstwie prowadzona jest hodowla innych zwierząt gospodarskich, takich jak: owce, kozy, kury, gęsi, świnie i króliki. Na terenie gospodarstwa z znajduje się także serowarnia, piekarnia oraz sklepik, w którym można zakupić świeże produkty pochodzące z gospodarstwa, m.in.: mąki, herbatki ziołowe, przyprawy, soki, syropy i sery.

            Kolejnego dnia, uczestnicy wyjazdu odwiedzili Gospodarstwo Państwa Małgorzaty i Grzegorza Bartosiewicz „Eko Elita”, które prowadzą wraz z synem Jimem i synową Anną. W 2001 roku Państwo Bartosiewicz przejęli ziemię gospodarstwa rolnego w Jaworach, a od roku 2005 prowadzą ją w systemie ekologicznym. Rodzinne gospodarstwo prowadzone z pasją i poszanowaniem środowiska. W chwili obecnej gospodarstwo posiada powierzchnię 200 hektarów gruntów ornych oraz 170 hektarów łąk. W gospodarstwie prowadzona jest uprawa zbóż i roślin ekologicznych, m.in. koniczyna czerwona i biała, łubin biały wąskolistny oraz żółty, len oleisty, lnianka, rzepak, kukurydza, seradela, jęczmień jary, owies, gryka bezglutenowa. Od 2009 roku równolegle prowadzą hodowlę zwierzęcą – bydło mięsne rasy Limousine. W roku 2020 r. wyhodowali pierwsze warzywa, m.in. ziemniaki, marchew i buraki. Ponadto właściciele zajmują się przetwarzaniem produktów wyhodowanych w ich gospodarstwie. W ofercie możemy znaleźć ekologiczne produkty, tj. tłoczone na zimno oleje rzepakowe, lniane, rydzowe a także zakwas z buraków lub pietruszki. W celu poprawy jakości upraw roślinnych właściciele podjęli współpracę z Politechniką Koszalińską oraz Politechniką Gdańską w zakresie wdrażania nowych technologii w przemyśle spożywczym.

            Trzeciego dnia grupa gościła w Gospodarstwie Pani Małgorzaty Siłakowskiej „Jagodowe Marzenie”, w miejscowości Chrzanowo. Jagodowe Marzenie to małe rodzinne gospodarstwo, które Pani Małgorzata prowadzi wraz z mężem Jędrzejem. Gospodarstwo zostało założone w 2014 r., a od roku 2019 gospodarstwo posiada certyfikat ekologiczny. Głównie uprawy to: jagoda kamczacka oraz żurawina wielkoowocowa. Dodatkowo, w małym przydomowym sadzie, znajdują się stare odmiany jabłoni, grusz, śliw, wiśni oraz czereśni oraz różnych krzewów owocowych. Właściciele wytwarzają certyfikowane przetwory z owoców pochodzących z gospodarstwa w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego. Owocem ich pracy są m.in.: żurawina ucierana na surowo, przetwory z jagody kamczackiej – wyciskane na zimno 100% soki, tradycyjne syropy i dżemy, napoje kombucha oraz żywe octy naturalnie fermentowane.

            Tego samego dnia, uczestnicy odwiedzili gospodarstwo Lawendowa Osada. Rodzinne gospodarstwo agroturystyczne prowadzone przez Państwa Barbarę i Bartosza Idczak, którzy specjalizują się w ekologicznej uprawie lawendy. Właściciele uprawiają kilkanaście odmian lawendy, bez stosowania sztucznych nawozów i pestycydów. Dzięki temu lawendę można stosować zarówno w żywności, kosmetykach jak i wielu innych produktach. Podczas wizyty, uczestników zapoznano z zasadami uprawy lawendy, doborem odmiany oraz produktami, które można wyprodukować na bazie lawendy. Omówiono szereg cennych właściwości lawendy, zarówno leczniczych jak i relaksujących. Kwiaty lawendy działają antyseptycznie, bakteriobójczo i przeciwskurczowo, znieczulająco i antyreumatyczne, uspakajają akcje serca i podnoszą jego odporność. Podczas wizyty uczestnicy wyjazdu mieli okazję skosztować przyrządzonych dań z dodatkiem lawendy a także uczestnictwa w warsztatach praktycznych, których celem było kształtowanie świadomości ekologicznej poprzez wykorzystanie produktów ekologicznych wytworzonych w gospodarstwie.

Ostatnim odwiedzanym gospodarstwem była Ekofarma Kaszubska, którą prowadzi Pan Stanisław Szyca. W 1992 r dzięki współpracy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Polskiego Klubu Ekologicznego i duńskiej fundacji Solhvervfonden oraz duńskiego rolnika ekologicznego Mortena Krohna utworzono Fundacje Polska Farma Ekologiczna Ecofarm Fundacja ta powołała Ecofarmę Kaszubską, która od 1993 r. prowadzi działalność rolniczą, początkowo w trzech, a teraz w dwóch gospodarstwach – w Małkowie i Wyczechowie, które od 1995 r. posiadają certyfikat ekologiczny. Ekofarma Kaszubska prowadzona jest na obszarze 320 ha, gdzie uprawiana jest ziemia bez użycia sztucznych nawozów i pestycydów, natomiast bardzo ważną rolę spełnia prawidłowo ułożony płodozmian. W Ekofarmie Kaszubskiej prowadzony jest chów bydła mlecznego rasy holsztyńsko-fryzyjskiej. Łącznie na gospodarstwie utrzymuje się 400 szt. zwierząt. Pogłowie stanowią krowy mleczne w ilości do 220 sztuk oraz cielęta i tzw. młodzież w ilości 180 sztuk. Od wiosny do późnej jesieni zwierzęta korzystają z wypasu pastwiskowego oraz wybiegów w okresie zimowym. Ekofarma Kaszubska współpracuje z kilkoma wyższymi uczelniami w Polsce. W tym zakresie jest bazą do badań porównawczych obejmujących badania porównawcze dla produktu ekologicznego i produktu wytworzonego w innych gospodarstwach metodą konwencjonalną.

Głównym celem zaplanowanej operacji „Klimat dla ekologii” było doskonalenie metod ekologicznego systemu produkcji poprzez wymianę wiedzy i doświadczeń. Bardzo często głównym problem jest właśnie brak możliwości dotarcia do drugiego podmiotu, aby pozyskać wsparcie merytoryczne. Celem wyjazdu jest przede wszystkim prezentacja dobrych praktyk i rozwiązań stosowanych w gospodarstwach ekologicznych. Działalność rolnicza, w zależności od stopnia intensywności gospodarowania, może sprzyjać utrzymywaniu lub zwiększaniu bioróżnorodności, bądź wpływać ograniczająco na bogactwo gatunkowe i liczebność różnych organizmów, występujących na polach uprawnych i użytkach zielonych. Praca człowieka wykonywana z troską o żyzność gleby, rośliny, nasiona i materiał rozmnożeniowy, a także o zwierzęta, w zgodzie z warunkami lokalnymi, pozwala przekształcić gospodarstwo w dobrze prosperujący spójny organizm.

Joanna Szczęsna-Kulewska
KPODR w Minikowie

W miejscowości Wybczyk w gminie Łubianka, w gospodarstwie pana Michała Sadowskiego rozpoczęliśmy tegoroczny cykl szkoleń na demonstracjach upowszechnieniowych, w których realizowane są tematy pod ogólnym tytułem „Porównanie odmian (rzepaku ozimego, pszenic ozimych, zbóż jarych, ziemniaka) w warunkach technologii gospodarstwa rolnego.”

Wielu rolników jest zainteresowanych tą problematyką. Niestety, nawet najlepsze wyniki badań COBORU Słupia Wielka, a nawet badania Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego, choć niezmiernie ważne i potrzebne, nie są w stanie dać rolnikom pełnej odpowiedzi, jaką odmianę wysiać w swoim gospodarstwie. Wynika to z bardzo wielu uwarunkowań i różnic, jakie występują w poszczególnych gospodarstwach począwszy od gleb, warunków pogodowych w regionie, a zwłaszcza w danym miejscu, poprzez dostępność maszyn i techniki, po organizację i wykonanie prac przez rolnika, przekładające się na całość jako agrotechnika. Dlatego też rolnicy wysiewający tą samą odmianę, wydawałoby się w takich samych warunkach, nawet w bardzo bliskim sąsiedztwie, zawsze uzyskają różny wynik. Czasem o różnicy plonu może zaważyć jeden dzień różnicy w siewie, czy jego parametry jak głębokość czy ilość wysiewu, zastosowanie różnych środków ochrony roślin czy nawożenie itd. Dlatego nic nie przekona rolnika lepiej, niż pozyskany na swoich polach i przy swojej agrotechnice plon.

Zdjęcie z lewej – przedstawiciele HR Strzelce i Rapool Polska omawiają charakterystykę odmian rzepaku, z prawej przedstawiciel firmy INTERMAG omawia problematykę makro i mikro nawożenia.

W gospodarstwie pana Michała Sadowskiego w Wybczyku, wysiano 5 odmian rzepaku ozimego z Hodowli Roślin Strzelce sp. z o.o. (odmiany GEMINI i KEPLER) oraz z Rapool Polska sp. z o.o. (odmiany ATORA, DIUKE, PRINCE). Rzepak został wysiany 23 sierpnia ub. r. w szerokie rzędy, przy rozstawie 45 cm przy obsadzie od 40–50 szt./m². Cała powierzchnia demonstracji upowszechnieniowej wyniosła około 8 ha. Przedsiewnie rolnik wysiał 300 kg Polifoski 5-15-30.

Około 10 września zastosował zabieg odchwaszczający herbicydami NAVIGATOR 360 SL oraz METAZANEX 500 SC. Jesienią, 21 września zastosował także fungicyd TOPREX 375 SC oraz insektycyd DECIS MEGA 50 EW. Łącznie z tymi zabiegami rolnik podał także Bormax, Plonvit Rzepak.

Wiosną rolnik wykonał nawożenie azotowe z zastosowaniem 2 dawek RSM (26/12) po 200 l każda i 3 zabiegi owadobójcze przeciw chowaczom i szkodnikom łuszczynowym. 17 marca i 13 kwietnia wykonał zabiegi insektycydem INAZUMA 20 SP i fungicydem TOPREX 375 SC, natomiast 1 maja zastosował MOSPILAN 20 SP i fungicyd AMISTAR GOLD MAX przeciw czerni krzyżowych. Do zabiegu wykonanego 17 marca dodano Bormax, Plonvit Opty, Mikrovit Mn, natomiast 13 kwietnia dodano siarczan magnezu siedmiowodny oraz Tytanit 1 l/ha.

Rolnik zdecydował się na dodatkowe zabiegi ze względu na chłody i pewien deficyt wody, co przejawiało się słabym pobieraniem azotu i fosforu, a widać to było w postaci przebarwień i stosunkowo słabych przyrostów. Wegetacja, w ocenie specjalistów, była opóźniona w całym regionie. Dodatkowo duży wpływ na rzepak miały długotrwałe przymrozki i bardzo małe opady deszczu w kwietniu. Obserwowano także nietypowe pojawianie się szkodników. Gdyby brać pod uwagę wyłącznie wskazania żółtych naczyń, to nasilenie szkodników chowacza brukwiaczka i chowacza czterozębnego oraz podobnika, było na granicy progu szkodliwości, słodyszek poniżej progu szkodliwości, jedynie zauważono duże nasilenie muchówek, w tym pryszczarka kapustnika. Jednak zabiegi trzeba było wykonać, o czym świadczą uszkodzenia roślin wywołane przez chowacze i pryszczarka.

Opadanie płatków kwiatowych to okres, gdy wykonuje się zabieg ochronny przeciw chorobom i szkodnikom łuszczynowym. Zdjęcie z lewej pokazuje jak opadające płatki przyczyniają się do szybkiego rozwoju chorób, szczególnie czerni krzyżowych. Na środkowym zdjęciu łuszczyny rzepaku uszkodzone przez larwy pryszczarka kapustnika. Na zdjęciu z prawej podsumowanie szkolenia i poczęstunek.

W szkoleniu tym uczestniczyło ponad 20 rolników, którzy zadeklarowali chęć udziału w podobnym spotkaniu także w roku przyszłym. Na zakończenie, gospodarze – senior Tadeusz Sadowski i młody rolnik Michał Sadowski zaprosili uczestników do świetlicy na poczęstunek, który dofinansowały firmy Rapool Polska sp. z o.o. i INTERMAG sp. z o.o.

Gdy demonstracja upowszechnieniowa się zakończy, rolnik oceni plonowanie poszczególnych odmian na swoim polu. Po zebraniu danych, także z innych gospodarstw, które wysiały odmiany zbóż ozimych i jarych postaramy się przedstawić wyniki plonowania i oceny rolników.

Opracowanie i zdjęcia:
Marek Radzimierski, KPODR w Minikowie, Oddział w Przysieku

Ten rok jest bardzo podobny do ubiegłego, jeśli chodzi o układ temperatur i opadów wiosennych. To powoduje, że i choroby, jakie będą się pojawiać sukcesywnie mogą być podobne.

Okres kłoszenia i kwitnienie zbóż ozimych przed nami i to jest zawsze czas wzmożonego zagrożenia ze strony najgroźniejszych chorób grzybowych. Nawet jeśli mamy stosunkowo niewiele wilgoci w tym okresie, ale występują częste rosy – zagrożenie chorobowe występuje. Tym bardziej, że już jesienią i wczesną wiosną, występowały choroby, szczególnie septoriozy w pszenicach i pszenżycie na dolnych liściach. Poniżej przypominamy kilka informacji na temat wpływu pogody na rozwój niektórych chorób oraz podaję progi szkodliwości.

Na plantacjach zbóż jarych (szczególnie jęczmienia) w bardzo wielu miejscach mogą pojawić się żółte przebarwienia roślin. To może być efekt okresowego braku wilgoci, zwłaszcza jeśli jest stosunkowo chłodno. Takie rośliny są osłabione i natychmiast atakowane przez choroby – dlatego takie plantacje bezwzględnie należy obserwować i chronić. Zazwyczaj na takich przebarwionych placach widoczne jest masowe pojawianie się mączniaka, plamistości siatkowej i innych (w zależności od gatunku roślin) np. rynchosporiozy.

Septorioza, obok fuzariozy, to najgroźniejsza choroba liści i kłosów pszenicy ozimej, jarej oraz pszenżyta. To choroba, a właściwie dwie choroby – septoria liści (S. tritici) i septorioza kłosa (S. nodorum), porażające liście i to bardzo wcześnie, ponieważ objawy często występują już jesienią. Najczęściej jednak poraża dolne liście, a następnie wiosną, wraz z deszczami przenosi się coraz wyżej. Choroba występuje w większym nasileniu po łagodnej zimie i wilgotnych latach o zwiększonej ilości opadów, a warunkiem wystąpienia silnego zakażenia jest długie utrzymywanie się wilgoci na liściach (3-6 godz.) przy temperaturze 20-24^oC – okres inkubacji choroby wynosi 7-14 dni. Oznaki zakażeni dolnych liści obserwowaliśmy jesienią i zimą, ale wiosenne przymrozki przy braku wilgoci zmniejszyły zagrożenie. To oznacza, że w warunkach tego roku zagrożenie tą chorobą jest mniejsze, ale może ulec zmianie gdy pogoda ciepła i wilgotna zmieni się na wilgotną i chłodną. Natomiast gdy zrobi się ciepło i wilgotno  należy spodziewać się zwiększonej presji brunatnej plamistości liści (DTR), a także mączniaka i rynchosporioz w jęczmieniu, życie i pszenżycie.

Septoriozę łatwo rozpoznać gdy jest na liściach, które wyglądają jakby nierównomiernie usychały, a na martwej tkance pojawiają się czarne punkty, skupiska zarodników grzyba. Na kłosie rozpoznajemy ją po fioletowo-szarym zabarwieniu plamek, które z kolei powodują usychanie poszczególnych plewek i w efekcie nawet całego kłosa. Ziarno w kłosie jest, ale zawsze bardzo słabo wykształcone tzn. „poślednie”.

Obecnie zgodnie z zasadami integrowanej ochrony, zabiegi wykonuje się interwencyjnie przy stwierdzeniu zagrożenia chorobą, przede wszystkim na początku kłoszenia (najczęściej), jeżeli stwierdza się 5-10% liści z plamami i utrzymuje się duża wilgotność.

W praktyce, kiedy spodziewamy się bardzo wysokich i wysokich plonów zakładamy program ochrony i planujemy 2-4 zabiegi grzybobójcze, realizujemy kompleksową ochronę, ale czekamy na sygnalizację oraz na rozwój grzybów cały czas monitorując nalot zarodników na liściach. Obserwujemy liście, czy są pokryte białymi kropkami i w jakim stopniu. Po uzyskaniu potwierdzenia sygnalizacji, że pojawiło się zagrożenie, wykonujemy zabiegi nie dopuszczając do rozwoju grzybów. Dobieramy preparaty systemiczne o szerokim spektrum zwalczania grzybów. Charakterystyczna martwica tkanki na liściach i plewkach nadaje szaro- brązowe zabarwienie łanu.

Septorioza na liściach jesienią (z lewej). Brunatna plamistość na liściach jesienią (z prawej)

Gdy jest ciepło i słonecznie, ale występuje przynajmniej okresowo wilgoć, w tym rosy, to podczas kłoszenia lub nieco później pojawia się – fuzarioza kłosów w pszenicy ozimej – to jedna z najgroźniejszych chorób zagrażających pszenicy. Sprzyja jej wysoka wilgotność powietrza i temperatury w zakresie 15-26^oC oraz dobre nasłonecznienie (naświetlenie) w fazie kłoszenia i kwitnienia. Porażenie kłosów fuzariozą, oprócz straty plonów, prowadzi do pojawienia się w przechowywanym ziarnie mykotoksyn – bardzo groźnych dla zdrowia i życia zwierząt i ludzi.

Charakterystyczną cechą ułatwiającą rozpoznanie tej choroby na polu, są pomarańczowe lub różowe skupienia zarodników grzyba, nadające specyficzny czerwonawy lub pomarańczowy odcień łanu pszenicy, występujący przeważnie placowo. Przy porażeniu, po fazie kwitnienia, tj. w trakcie nalewania ziarniaków, ziarno będzie poślednie, a dodatkowo musimy liczyć się z obecnością mykotoksyn w trakcie przechowywania. Zabiegi ochronne wykonuje się zapobiegawczo lub po stwierdzeniu pierwszych objawów porażenia kłosa od początku do końca fazy kłoszenia. W warunkach sprzyjających rozwojowi grzyba, wykonywanie zabiegów można przedłużyć do fazy dojrzałości wodnej ziarniaków, z uwzględnieniem karencji środka ochrony roślin.

Fuzarioza na kłosach i w łanie pszenicy – charakterystyczne pomarańczowo-różowe zabarwienia kłosów.
Źródło: M. Korbas IOR-PIB.

Warto także obserwować zboża jare pod kątem chorób. Jęczmień jest porażany na tym etapie przez mączniaka i siatkową plamistość jęczmienia, a pszenica jara jest porażana przez choroby opisane powyżej.

Obok fuzariozy czy septoriozy, a także powszechnie znanego mączniaka, może występować cały szereg innych chorób. W uprawach pszenicy ozimej często stwierdza się występowanie brunatnej plamistości liści, często nazywanej DTR (skrót od łacińskiej nazwy grzyba – sprawcy choroby). Zarodniki powodują powstawanie na liściach żółtych plam z ciemnymi punktami. Postępująca infekcja powoduje rozlanie się plam do całkowitego zniszczenia blaszki liściowej. Objawy często przypominają septoriozę liści i są z nią mylone.

Z lewej DTR – brunatna plamistość liści, z prawej rdza brunatna
Źródło: M. Korbas IOR-PIB.

Innymi chorobami, która występują na plantacjach pszenicy ozimej są rdza brunatna i rdza żółta. Zwalczanie ich należy przeprowadzić po określeniu stopnia porażenia chorobą.

W przypadku obu tych chorób przekroczenie progu ekonomicznej szkodliwości w fazie kłoszenia roślin oznacza, że wykonuje się zabieg gdy pierwsze objawy występują już na liściu podflagowym lub flagowym,

Rdzę brunatną, oraz inne rodzaje rdzy, stosunkowo łatwo rozpoznać gdyż plamy z zarodnikami są wypukłe i pękają, jak widać na fotografii powyżej, i wyglądają jak koraliki rozrzucone lub wstęgowato ułożone na liściach. Masowe wystąpienie rdzy, zwłaszcza w późniejszych okresach po wykłoszeniu, powoduje bardzo duże straty w plonie, ale występuje to stosunkowo rzadko.

Rynchosporioza to kolejna choroba zbóż, która może pojawiać się na różnych gatunkach zbóż, np. życie, pszenżycie, jęczmieniu, a nawet pszenicy. Na liściach jęczmienia obwódka wokół jasnej plamy spowodowana przez grzyby jest wyraźna i ma barwę brązową (zdjęcie z lewej). Na życie i pszenżycie plamy spowodowane przez grzyby nie mają wyraźnej brunatnej obwódki i mogą przypominać brunatną plamistość liści lub septoriozę (zdjęcie z prawej).

Źródło: M. Korbas IOR-PIB.

Aby ocenić, czy plantacja została zainfekowana i w jakim stopniu, należy:

1. 
   

   Wejść w łan i rozgarniając rośliny sprawdzić, czy na pędach i liściach nie pojawił się biały mączysty nalot, świadczący o porażeniu mączniakiem prawdziwym. Jeżeli jest, oznaczać to będzie większe zagrożenie ze strony innych chorób. W przypadku stwierdzenia mączniaka na górnych liściach należy rozpatrzyć możliwość oprysku fungicydem – zwłaszcza, gdy nasilenie objawów jest dość duże. Jeśli mączniak jest na młodym krzewiącym się jęczmieniu zabieg trzeba wykonać jak najwcześniej.

2. 
   

   W przypadku pszenicy czy pszenżyta, pobrać kilka górnych liści i obejrzeć pod światło, czy są one jednolicie wybarwione (ciemnozielony kolor) i czy nie pojawiły się jasne punkty na blaszkach liściowych (punkty takie świadczą, że zarodniki chorób grzybowych wniknęły do wnętrza liści).

3. 
   

   Ocenić stopień zagrożenia ze strony chorób w następujący sposób:

• 1. 1. 1. 1. 
              

              Duża liczba punktów wniknięcia zarodników („kropek”) na liściach oraz chłodna i wilgotna pogoda – to bardzo duże zagrożenie szybkiego rozwoju grzyba. Na plantacjach rokujących wysokie plony (ponad 6 t/ha) należy wykonać oprysk fungicydem systemicznym.

           2. 
              

              Mała liczba „kropek” i sucha, ciepła pogoda – małe zagrożenie. Nie wykonywać żadnych zabiegów i prowadzić dalej obserwację.

           3. 
              

              Duża liczba „kropek” i sucha, ciepła pogoda – duże potencjalne zagrożenie. Na plantacjach rokujących plony ponad 6 t/ha wskazany zabieg fungicydem systemicznym

           4. 
              

              Mała liczba „kropek” i chłodna, wilgotna pogoda – niski poziom infekcji, ale wzrastający poziom zagrożenia. Należy szczególnie dokładnie śledzić, czy i w jakim stopniu wzrasta liczba punktów wniknięcia zarodników na liściach, a także rozwój samych grzybów. W przypadku wzrostu zagrożenia jak w punkcie A – na plantacjach rokujących plony powyżej 6 t/ha wykonać zabieg. Taką obserwację warto prowadzić w każdym gospodarstwie, ale decyzje o opryskach powinny być różne, w zależności od przewidywanego poziomu plonowania. Wynika to stąd, że opłacalność zabiegów jest różna – to znaczy tym wyższa, im wyższe są możliwości plonowania danej plantacji.

Jeśli nie zamierzamy stosować zabiegów profilaktycznych, a nastawiamy się wyłącznie na zwalczanie chorób i szkodników w zbożach, w zależności od osiągnięcia progów szkodliwości należy obserwować plantację i ocenić wielkość porażenia przez chorobę lub stopień zagęszczenia szkodników.

Orientacyjne progi ekonomicznej szkodliwości chorób pszenicy

(Korbas M. Horoszkiewicz-Janka J. 2011, zmodyfikowane)

Jak zawsze każdego roku inne choroby dominują: w latach chłodnych i wilgotnych zazwyczaj są to mączniak, septoriozy i choroby fuzaryjne podstawy źdźbła, natomiast w latach suchych mamy więcej rdzy, plamistości i fuzariozy kłosa. Takie choroby jak siatkowa plamistość czy rynchosporioza i mączniak występują praktycznie zawsze. Jedno jest pewne – zgodnie z zasadą integrowanej ochrony – trzeba dokonywać lustracji pól, oceniać zagrożenie i na tej podstawie wykonywać zabiegi ochronne. To podstawa rozsądnej i opłacalnej ochrony.

Opracowanie:
Marek Radzimierski, KPODR w Minikowie, Oddział w Przysieku

W poniedziałek 30 maja br. województwo kujawsko-pomorskie odwiedził Henryk Kowalczyk wicepremier, minister rolnictwa i rozwoju wsi. Jednym z celów wizyty było wzięcie udziału w posiedzeniu Zespołu Doradczego Wojewody ds.  Wsi i Rolnictwa, które odbyło się w poszerzony składzie w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy. W trakcie spotkania pan Wicepremier przedstawił swoje działania szczególnie w obszarze przeciwdziałania ASF oraz łagodzenia skutków klęsk żywiołowych, w tym zmian w systemie ubezpieczeń obowiązkowych upraw. Oczywiście nie zabrakło informacji o implikacjach wojny na Ukrainie na kwestie światowego kryzysu żywnościowego i rolę polskiego rolnictwa w tej sytuacji. W tym kontekście była informacja o wprowadzonych dopłatach do nawozów i zmianach w systemie dopłat do paliwa rolniczego.

Po przedstawionych przez wicepremiera-ministra Kowalczyka informacjach był czas na zdawanie pytań i rolnicy obecni na sali dopytywali m.in. o możliwość uwzględnienia przez młodych rolników dzierżaw z KOWR przy wnioskach o dofinansowanie z ARiMR, o możliwość wydłużenia okresu tychże dzierżaw do 30 lat, by dać gwarancję dla długotrwałego gospodarowania i podstawę dla realizacji racjonalnych inwestycji. Powrócił problem systemu monitoringu suszy prowadzanego przez IUNG Puławy oraz kwestia wsparcia chowu loch przez hodowców świń.

Liczba pytań i merytoryczny charakter dyskusji pokazują potrzebę tego typu spotkań. Kolejne spotkanie Zespołu jest już zapowiadane przez wojewodę Mikołaja Bogdanowicza.

Tekst i zdjęcie: MJN

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Materiał opracowany przez Grupę Operacyjną „Woda dla Kujaw”. Materiał współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działaniu Współpraca na lata 2014-2020. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Operacja jest realizowana w ramach Europejskiego partnerstwa innowacyjnego na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa (EIP-AGRI).

W ramach działania Współpraca z PROW 2014–2020 grupa inicjatorów w 2019 roku opracowała, a w 2020 roku rozpoczęła realizację projektu pod nazwą „Innowacyjny system monitoringu i prognozowania agrometeorologicznego oraz operacyjnego planowania nawodnień w gospodarstwach rolnych na Kujawach”, w skrócie nazywanego „Woda dla Kujaw”.

W skład konsorcjum (grupy operacyjnej) weszli następujący uczestnicy: jako wiodący (lider) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy – Państwowy Instytut Badawczy w Falentach (ITP-PIB) oraz partnerzy: Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (UKW), Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie (KPODR) oraz 3 rolników z Kujaw: Łukasz Busse z Tarnowa koło Kruszwicy, Jacek Drwęski z Kobylnicy koło Chełmc oraz Marcin Łada z Kruszy Duchownej koło Inowrocławia.

W prace projektowe zaangażowanych jest wiele osób, a projektem kieruje pani dr Wiesława Kasperska- Wołowicz z ITP-PIB Falenty Oddział w Bydgoszczy.

Z problemem niedoboru wody opadowej ma do czynienia każdy uprawiający rośliny polowe na terenie Kujaw. Deficyt wody niezbędnej roślinom do osiągnięcia optymalnego plonu coraz częściej pojawia się w okresie wegetacji roślin, jak i w okresie pozawegetacyjnym i dotyka znacznego obszaru Polski. Klimatyczny bilans wodny w okresie wegetacyjnym w Polsce opracowany przez IUNG-PIB Puławy pokazuje, że problem niedoboru wody pochodzącej z opadów atmosferycznych dotyczy całego środkowego pasa kraju, a największy deficyt wodny mają Wielkopolska, Kujawy i duża część Mazowsza (rys. 1). ITP-PIB Falenty wskazuje, że największe zapotrzebowanie na nawodnienia w naszym regionie występuje w części południowej, na obszarze Kujaw (rys. 2). Także w obecnym roku po pierwszych trzech miesiącach mamy już poważny problem suszowy w naszym województwie, co nie rokuje dobrze dla plonów.

Rys. 1. Klimatyczna bilans wodny od 1 kwietnia do 30 września w Polsce.
Żródło: IUNG-PIB Puławy   

Rys. 2. Przestrzenny rozkład potencjalnych potrzeb nawodnień w województwie kujawsko-pomorskim w okresie wegetacyjnym (kwiecień – wrzesień).
Źródło: ITP-PIB, L. Łabędzki, 2017

Potrzeba opracowania narzędzia pomocnego dla rolników wynikała z opisanego wyżej niedoboru/deficytu wody opadowej dla Kujaw, tak aby mogli oni w swoim gospodarstwie monitorować warunki wilgotnościowe i reagować na suszę w odpowiednim momencie i w racjonalny sposób. Także zdjęcia poniżej potwierdzają pilną potrzebą podejmowania działań ochronnych.
 

Zdjęcia pokazują erozję wietrzną i jej skutki jako efekt braku wilgoci w glebie nie osłoniętej przez rośliny czy mulcz. Zdjęcia wykonano 7 kwietnia 2022 r na Kujawach w okolicy Kruszwicy i Chełmc.
 

Celem projektu jest opracowanie i wdrożenie w gospodarstwach innowacyjnego systemu wspomagającego podejmowanie decyzji (SWD) w gospodarstwie rolnym, w nawadnianiu i racjonalnym gospodarowaniu wodą (kiedy i ile nawadniać). Po pomyślnym przetestowaniu i wdrożeniu w gospodarstwach członków grupy operacyjnej zakłada się, że system będzie przygotowany do zastosowania na większym obszarze Kujaw. Będzie to narzędzie doradcze pomagające użytkownikowi w bieżącym planowaniu prac agrotechnicznych, w szczególności nawadniania roślin uprawnych oraz krótkoterminowego prognozowania potrzeb nawadniania (na najbliższe 3-5 dni). Korzystanie z niego pomoże użytkownikowi oszacować terminy i wielkości dawek nawodnieniowych w zależności od aktualnych potrzeb wodnych roślin, uwarunkowanych stanem ich wzrostu i rozwoju, warunkami meteorologicznymi i rodzajem gleby. Korzystanie z tego narzędzia przez rolników stosujących nawodnienia powinno umożliwić bardziej efektywne i oszczędne wykorzystanie wody do nawadniania, tym bardziej, że zasoby wód gruntowych i powierzchniowych do nawodnień są ograniczone i trzeba z nich korzystać w sposób racjonalny. Powinno to również przyczynić się do wzrostu zainteresowania rolników inwestycjami w systemy nawadniające i infrastrukturę pozwalającą na zatrzymanie wody opadowej w glebie jak najdłużej.

Prace podjęte w ramach projektu prowadzone są z wykorzystaniem modelowania matematycznego i technik informatycznych, polegają na tym, że: specjaliści ITP-PIB oraz UKW poprzez opracowania naukowe stworzyli modele i aplikacje do systemu wspomagania decyzji, natomiast KPODR oraz rolnicy biorą udział w ich praktycznym zastosowaniu poprzez testowanie i wdrażaniu systemu do praktyki – działanie systemu sprawdzane jest na konkretnych uprawach w gospodarstwach rolników.

W około 100 hektarowym gospodarstwie pana dr Marcina Łady w Kruszy Duchownej koło Inowrocławia zlokalizowana jest stacja meteorologiczna (pracująca w sieci stacji ITP-PIB). Rolnik uprawia głównie pszenicę, kukurydzę i buraki cukrowe. Stara się nawadniać swoje pola i chciałby poprawić efektywność nawodnień, obniżyć koszty, zwiększyć wydajność oraz oszczędzać wodę ze studni głębinowej.

Pan Jacek Drwęski z Kobylnicy koło Chełmc na ponad 50 ha uprawia pszenicę, buraki cukrowe i ćwikłowe, kukurydzę oraz cebulę stosując także nawodnienia. Na terenie gospodarstwa również zlokalizowana jest stacja meteo, a rolnik dzięki udziałowi w Projekcie nabył także nowy sprzęt do nawodnień. Rolnik jest bardzo zainteresowany zarówno efektywnością nawadniania, jak i poprawą jakości produktów oraz jak się wyraził, aby nie prowadzić nawodnienia „na chybił-trafił”.

Także pan Łukasz Busse z Tarnowa koło Kruszwicy, na prawie 50 ha uprawia pszenicę, kukurydzę, buraki cukrowe, cebulę, marchew, pietruszkę i brokuła z możliwością deszczowania. I bardzo jest zainteresowany tym, aby być pewnym kiedy i ile powinien nawadniać swoje plantacje.

Prace zaplanowano na dwa lata z uwzględnieniem dwóch sezonów wegetacyjnych do kalibracji i weryfikacji modeli, testowania poszczególnych modułów i całego systemu. Do realizacji operacji wymagane były dane historyczne z regionu Kujaw (średnie i sumy dobowe opadów, temperatury itp.) i obejmowały co najmniej okres z ostatnich 30 lat. Dane z tego okresu stanowiły podstawę porównawczą do analiz meteorologicznych i agrometeorologicznych. Oprócz tego stworzono konieczne bazy danych roślinnych i glebowych, obejmujących m.in. kalendarz fenologiczny roślin i właściwości retencyjne gleb. Opracowywany system i jego moduły są aktualizowane w sposób ciągły o bieżące dane meteorologiczne i wilgotności gleby uzyskane z prowadzonych pomiarów i krótkoterminowych prognoz meteorologicznych oraz o aktualne dane pomiarowe. Opracowany system pozwoli na określanie bieżących potrzeb wodnych roślin uprawnych i wyznaczenie okresów, gdy niedobór wody ma decydujący wpływa na plon.

Mówiąc prościej rolnik ma mieć możliwość stałego monitorowania zarówno warunków meteorologicznych na obszarze sąsiadującym z jego polami oraz stanu uwilgotnienia gleby pod uprawami, jak również oszacowania bieżących potrzeb nawodnieniowych tych roślin w perspektywie 3 – 5 dni. Jak będzie się sprawdzać system okaże się niebawem. Trzeba jednak pamiętać, że to początek działań w tym zakresie i projekt na pewno musi być rozwijany i to szybko. Jest ku temu kilka przesłanek: szybko pogłębiające się deficyty wody w regionie, konieczność opracowania modeli i SWD dla większej grupy roślin uprawnych i różnych typów gleb, a także włączenie do systemu aplikacji mobilnych telefonii komórkowej.

Na początku czerwca br. planowane są warsztaty na których opisani powyżej rolnicy oraz grupa zainteresowanych innych rolników i doradców przetestują pierwsze efekty pracy. Natomiast podsumowanie i przedstawienie efektów dwuletnich prac całego projektu nastąpi podczas konferencji, która odbędzie się 14 czerwca br. w Centrum Transferu Wiedzy i Innowacji im. Leona Janty-Połczyńskiego w Minikowie. Zainteresowanych zapraszamy na godz. 10.00.

Opracowanie:
dr inż. Wiesława Kasperska-Wołowicz, ITP-PIB, Oddział w Bydgoszczy
Marek Radzimierski, KPODR w Minikowie, Oddział w Przysieku

Zdjęcia:
Marek Rząsa
Łukasz Busse