„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Materiał opracowany przez Grupę Operacyjną „Woda dla Kujaw”. Materiał współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działaniu Współpraca na lata 2014-2020. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Operacja jest realizowana w ramach Europejskiego partnerstwa innowacyjnego na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa (EIP-AGRI).

W ramach działania Współpraca z PROW 2014–2020 grupa inicjatorów w 2019 roku opracowała, a w 2020 roku rozpoczęła realizację projektu pod nazwą „Innowacyjny system monitoringu i prognozowania agrometeorologicznego oraz operacyjnego planowania nawodnień w gospodarstwach rolnych na Kujawach”, w skrócie nazywanego „Woda dla Kujaw”.

W skład konsorcjum (grupy operacyjnej) weszli następujący uczestnicy: jako wiodący (lider) Instytut Technologiczno-Przyrodniczy – Państwowy Instytut Badawczy w Falentach (ITP-PIB) oraz partnerzy: Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (UKW), Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie (KPODR) oraz 3 rolników z Kujaw: Łukasz Busse z Tarnowa koło Kruszwicy, Jacek Drwęski z Kobylnicy koło Chełmc oraz Marcin Łada z Kruszy Duchownej koło Inowrocławia.

W prace projektowe zaangażowanych jest wiele osób, a projektem kieruje pani dr Wiesława Kasperska- Wołowicz z ITP-PIB Falenty Oddział w Bydgoszczy.

Z problemem niedoboru wody opadowej ma do czynienia każdy uprawiający rośliny polowe na terenie Kujaw. Deficyt wody niezbędnej roślinom do osiągnięcia optymalnego plonu coraz częściej pojawia się w okresie wegetacji roślin, jak i w okresie pozawegetacyjnym i dotyka znacznego obszaru Polski. Klimatyczny bilans wodny w okresie wegetacyjnym w Polsce opracowany przez IUNG-PIB Puławy pokazuje, że problem niedoboru wody pochodzącej z opadów atmosferycznych dotyczy całego środkowego pasa kraju, a największy deficyt wodny mają Wielkopolska, Kujawy i duża część Mazowsza (rys. 1). ITP-PIB Falenty wskazuje, że największe zapotrzebowanie na nawodnienia w naszym regionie występuje w części południowej, na obszarze Kujaw (rys. 2). Także w obecnym roku po pierwszych trzech miesiącach mamy już poważny problem suszowy w naszym województwie, co nie rokuje dobrze dla plonów.

Rys. 1. Klimatyczna bilans wodny od 1 kwietnia do 30 września w Polsce.
Żródło: IUNG-PIB Puławy   

Rys. 2. Przestrzenny rozkład potencjalnych potrzeb nawodnień w województwie kujawsko-pomorskim w okresie wegetacyjnym (kwiecień – wrzesień).
Źródło: ITP-PIB, L. Łabędzki, 2017

Potrzeba opracowania narzędzia pomocnego dla rolników wynikała z opisanego wyżej niedoboru/deficytu wody opadowej dla Kujaw, tak aby mogli oni w swoim gospodarstwie monitorować warunki wilgotnościowe i reagować na suszę w odpowiednim momencie i w racjonalny sposób. Także zdjęcia poniżej potwierdzają pilną potrzebą podejmowania działań ochronnych.
 

Zdjęcia pokazują erozję wietrzną i jej skutki jako efekt braku wilgoci w glebie nie osłoniętej przez rośliny czy mulcz. Zdjęcia wykonano 7 kwietnia 2022 r na Kujawach w okolicy Kruszwicy i Chełmc.
 

Celem projektu jest opracowanie i wdrożenie w gospodarstwach innowacyjnego systemu wspomagającego podejmowanie decyzji (SWD) w gospodarstwie rolnym, w nawadnianiu i racjonalnym gospodarowaniu wodą (kiedy i ile nawadniać). Po pomyślnym przetestowaniu i wdrożeniu w gospodarstwach członków grupy operacyjnej zakłada się, że system będzie przygotowany do zastosowania na większym obszarze Kujaw. Będzie to narzędzie doradcze pomagające użytkownikowi w bieżącym planowaniu prac agrotechnicznych, w szczególności nawadniania roślin uprawnych oraz krótkoterminowego prognozowania potrzeb nawadniania (na najbliższe 3-5 dni). Korzystanie z niego pomoże użytkownikowi oszacować terminy i wielkości dawek nawodnieniowych w zależności od aktualnych potrzeb wodnych roślin, uwarunkowanych stanem ich wzrostu i rozwoju, warunkami meteorologicznymi i rodzajem gleby. Korzystanie z tego narzędzia przez rolników stosujących nawodnienia powinno umożliwić bardziej efektywne i oszczędne wykorzystanie wody do nawadniania, tym bardziej, że zasoby wód gruntowych i powierzchniowych do nawodnień są ograniczone i trzeba z nich korzystać w sposób racjonalny. Powinno to również przyczynić się do wzrostu zainteresowania rolników inwestycjami w systemy nawadniające i infrastrukturę pozwalającą na zatrzymanie wody opadowej w glebie jak najdłużej.

Prace podjęte w ramach projektu prowadzone są z wykorzystaniem modelowania matematycznego i technik informatycznych, polegają na tym, że: specjaliści ITP-PIB oraz UKW poprzez opracowania naukowe stworzyli modele i aplikacje do systemu wspomagania decyzji, natomiast KPODR oraz rolnicy biorą udział w ich praktycznym zastosowaniu poprzez testowanie i wdrażaniu systemu do praktyki – działanie systemu sprawdzane jest na konkretnych uprawach w gospodarstwach rolników.

W około 100 hektarowym gospodarstwie pana dr Marcina Łady w Kruszy Duchownej koło Inowrocławia zlokalizowana jest stacja meteorologiczna (pracująca w sieci stacji ITP-PIB). Rolnik uprawia głównie pszenicę, kukurydzę i buraki cukrowe. Stara się nawadniać swoje pola i chciałby poprawić efektywność nawodnień, obniżyć koszty, zwiększyć wydajność oraz oszczędzać wodę ze studni głębinowej.

Pan Jacek Drwęski z Kobylnicy koło Chełmc na ponad 50 ha uprawia pszenicę, buraki cukrowe i ćwikłowe, kukurydzę oraz cebulę stosując także nawodnienia. Na terenie gospodarstwa również zlokalizowana jest stacja meteo, a rolnik dzięki udziałowi w Projekcie nabył także nowy sprzęt do nawodnień. Rolnik jest bardzo zainteresowany zarówno efektywnością nawadniania, jak i poprawą jakości produktów oraz jak się wyraził, aby nie prowadzić nawodnienia „na chybił-trafił”.

Także pan Łukasz Busse z Tarnowa koło Kruszwicy, na prawie 50 ha uprawia pszenicę, kukurydzę, buraki cukrowe, cebulę, marchew, pietruszkę i brokuła z możliwością deszczowania. I bardzo jest zainteresowany tym, aby być pewnym kiedy i ile powinien nawadniać swoje plantacje.

Prace zaplanowano na dwa lata z uwzględnieniem dwóch sezonów wegetacyjnych do kalibracji i weryfikacji modeli, testowania poszczególnych modułów i całego systemu. Do realizacji operacji wymagane były dane historyczne z regionu Kujaw (średnie i sumy dobowe opadów, temperatury itp.) i obejmowały co najmniej okres z ostatnich 30 lat. Dane z tego okresu stanowiły podstawę porównawczą do analiz meteorologicznych i agrometeorologicznych. Oprócz tego stworzono konieczne bazy danych roślinnych i glebowych, obejmujących m.in. kalendarz fenologiczny roślin i właściwości retencyjne gleb. Opracowywany system i jego moduły są aktualizowane w sposób ciągły o bieżące dane meteorologiczne i wilgotności gleby uzyskane z prowadzonych pomiarów i krótkoterminowych prognoz meteorologicznych oraz o aktualne dane pomiarowe. Opracowany system pozwoli na określanie bieżących potrzeb wodnych roślin uprawnych i wyznaczenie okresów, gdy niedobór wody ma decydujący wpływa na plon.

Mówiąc prościej rolnik ma mieć możliwość stałego monitorowania zarówno warunków meteorologicznych na obszarze sąsiadującym z jego polami oraz stanu uwilgotnienia gleby pod uprawami, jak również oszacowania bieżących potrzeb nawodnieniowych tych roślin w perspektywie 3 – 5 dni. Jak będzie się sprawdzać system okaże się niebawem. Trzeba jednak pamiętać, że to początek działań w tym zakresie i projekt na pewno musi być rozwijany i to szybko. Jest ku temu kilka przesłanek: szybko pogłębiające się deficyty wody w regionie, konieczność opracowania modeli i SWD dla większej grupy roślin uprawnych i różnych typów gleb, a także włączenie do systemu aplikacji mobilnych telefonii komórkowej.

Na początku czerwca br. planowane są warsztaty na których opisani powyżej rolnicy oraz grupa zainteresowanych innych rolników i doradców przetestują pierwsze efekty pracy. Natomiast podsumowanie i przedstawienie efektów dwuletnich prac całego projektu nastąpi podczas konferencji, która odbędzie się 14 czerwca br. w Centrum Transferu Wiedzy i Innowacji im. Leona Janty-Połczyńskiego w Minikowie. Zainteresowanych zapraszamy na godz. 10.00.

Opracowanie:
dr inż. Wiesława Kasperska-Wołowicz, ITP-PIB, Oddział w Bydgoszczy
Marek Radzimierski, KPODR w Minikowie, Oddział w Przysieku

Zdjęcia:
Marek Rząsa
Łukasz Busse

W ubiegłym sezonie opisaliśmy efekt siewu przewódkowego wykonanego w Grubnie na kolekcji odmian Kujawsko-Pomorskich Dni Pola 2021. Temat przewódek jest rozważany przez rolników gdy występują problemy suszowe w zbożach jarych. Późną jesienią jest więcej wilgoci w glebie, a po zimie na przedwiośniu i wczesną wiosną wody raczej nie brakuje. Do tego dochodzi lepsze ukorzenienie i zdecydowanie mniejsza presja ze strony chorób i szkodników. Z drugiej strony, nikt nie może być pewny, jaka będzie pogoda jesienią i czy uda się we właściwym terminie zasiać przewódkę. To zima i jej cechy są ryzykiem, które skutecznie wstrzymuje powszechne stosowanie siewów przewódkowych. Czy słusznie – tego nikt nie wie.

Choć w zeszłym sezonie uzyskaliśmy jednoznaczne wyniki plonowania, z których wynikało, że siew przewódkowy żyta jarego dał bardzo dobre rezultaty w stosunku do siewu wiosennego, jednak nie odnieśliśmy go do (opóźnionego do terminów przewódkowych) siewu żyta ozimego. Ten efekt spróbujemy zaobserwować w tym sezonie w Minikowie.

Na kolekcji odmian przygotowywanej do Kujawsko-Pomorskich Dni Pola w Minikowie przygotowaliśmy demonstracje, gdzie obok przewódek trzech odmian jarych żyta w terminie przewódkowym, wysialiśmy także żyto ozime odmiany Horyzo. Wyniki opublikujemy po zbiorach. Poniżej prezentujemy kilka aktualnych ujęć z pola

W tym sezonie, podobnie jak w roku ubiegłym, otrzymaliśmy od Hodowli Roślin Smolice trzy odmiany żyta jarego: SM ANANKE, SM ELARA i Bojko. Wysialiśmy także żyto ozime HORYZO dla porównania (także w terminie przewódkowym).

Fot. Żyto jare ANANKE, od lewej siew przewódkowy, siew wiosenny, roślina przewódkowa i roślina siewu wiosennego.

Fot. Żyto ozime HORYZO siew przewódkowy (fot. z lewej), żyto jare Bojko siew jesienny i wiosenny.

Fot. Żyto jare ELARA, od lewej siew jesienny, siew wiosenny, rośliny przewódkowe i siewu wiosennego.

Siew przewódek żyta jarego w Grubnie nastąpił stosunkowo wcześnie – 15 października. W tym sezonie żyto jare w Minikowie wysiano 21 października (przewódki i Horyzo) oraz wiosną 22 marca. Jak się okazało warunki wschodów, podobnie jak w roku ubiegłym, dla przewódek okazały się bardzo dobre i dlatego wschody były bardzo udane. Ponieważ zima była łagodna to również przezimowanie było bardzo dobre. Żyto przewódkowe, choć później wzeszło, praktycznie dogoniło żyto populacyjne i morfologicznie upodobniło się do niego, to znaczy wygląda podobnie jak większość odmian żyta ozimego. Natomiast żyto jare wysiane wiosną wygląda standardowo tak jak zboża jare. Różnice morfologiczne są stosunkowo duże, co widać na zdjęciach powyżej.

Jaki będzie efekt końcowy okaże się po zbiorach. Przypomnę tylko, że w ubiegłym sezonie w Grubnie siew przewódkowy bardzo korzystnie wpłynął na ilość kłosów, masę 1000 ziaren, na sztywność źdźbeł, a plony były wyższe od 30% do 90% w tamtych warunkach (wiosną wystąpiła susza). We wszystkich elementach plonu siew wiosenny silnie ustępował przewódkom. Natomiast żadna przewódka nie była lepsza od siewu żyta populacyjnego wysianego w terminie optymalnym. Pozostaje jedynie pytanie: czy opóźniony siew żyta ozimego populacyjnego będzie dorównywał przewódce czy może będzie lepszy?. Właśnie odpowiedź na to pytanie chcemy uzyskać.

Zapraszamy do Minikowa na Kujawsko-Pomorskie Dni Pola, które odbędą się w dniach 2-3 lipca 2022. Kolekcja będzie oznakowana, a po zbiorach na stronie internetowej www.kpodr.pl w zakładce relacje oraz we Wsi Kujawsko-Pomorskiej, opiszemy rezultaty tej demonstracji.

Zapraszamy do korzystania z usług i demonstracji przygotowanych przez KPODR Minikowo

Opracowanie:
Marek Radzimierski

Zdjęcia:
Josip Zubac

KPODR w Minikowie

W dniu 8 kwietnia na polach demonstracyjnych dokonano lustracji pod kątem przezimowania i stanu zdrowotnego roślin. Lustracje przeprowadził specjalista KPODR Marek Radzimierski, przy udziale rolnika Michała Sadowskiego na plantacji rzepaku ozimego w Wybczyku (gmina Łubianka) oraz Jana Grodzickiego na polu obsianym pszenicą ozimą w Gostkowie (gmina Łysomice).

Na demonstracji widać już różnice między poszczególnymi odmianami. Rzepak przezimował bardzo dobrze. Kondycja roślin bardzo dobra, choć jeszcze widoczne przebarwienia świadczyły, że rośliny przez niskie temperatury i brak opadów miały problem z pobraniem odpowiedniej ilości azotu.

Na roślinach widać wyraźnie występowanie suchej zgnilizny kapustnych co jest właściwie normalne o tej porze. Pogoda jednak miała bardzo duży wpływ na szkodniki, których praktycznie nie widać. Zimno i wiatry oraz susza znacznie ograniczyły ich występowanie.  

Korzenie są zdrowe i silnie rozbudowane. Zaskoczyła rolnika faza rozwojowa, okazało się, że na głównym pędzie jest już pąk rozwarty.

Na tej demonstracji pięciu odmian rzepaku ozimego, przekazanego przez firmy Rapool Polska Sp. z o.o. i HR Smolice Sp. z o.o. Grupa IHAR, rolnik zastosował już dwukrotnie nawożenie azotowe RSM po 200 kg/ha oraz siarczan magnezu 7-wodny 10 kg/ha. Rolnik stwierdził także w żółtym naczyniu w połowie marca ponad 20 sztuk chowacza brukwiaczka i w dniu 17 marca wykonał zabieg insektycydem Inazuma 130 WG 0.25 kg/ha. To był jedyny oblot do tej  pory.

Zastosowano także na każdy hektar dokarmianie mieszaniną składającą się z następujących preparatów nawozowych: Plonwit Opty 4 kg + Bormax 1,5 l + Mikrowit Mangan 1 l.

Rośliny ośmiu odmian pszenicy ozimej (przekazanej przez HR Smolice Sp. z o.o., HR Strzelce Sp. z o.o. oraz Danko HR Sp. z o.o.) wysianej w Gostkowie także bardzo dobrze przezimowały. Widać coraz wyraźniej różnice odmianowe. Rośliny kończą krzewienie, a na dolnych liściach widoczne objawy septoriozy.

Pszenice kończą krzewienie i są w dobrym stanie choć widać wyraźnie różnice morfologiczne. Stan zdrowotny bardzo podobny.

Najbardziej zaawansowana w rozwoju jest pszenica – orkisz. Pozostałe odmiany maja po trzy rozkrzewienia. Na liściach dolnych większości odmian widać objawy septorioz, które pojawiły się już jesienią.

Pszenica także została już zasilona azotem dwukrotnie. Pierwsza dawka azotu w ilości ok. 57 kg/ha została zastosowana trzeciego marca (Pulmix 28,4 N). Drugą taką samą dawką wysiano na początku kwietnia. Zastosowano także na początku marca 100 kg/ha KornKali (40% K₂O + 6% MgO + 4% Na₂O + 12,5% SO₃).

Ogólnie stan ozimin jest dobry.

Opracowanie:
Marek Radzimierski
Główny specjalista ds. zbóż  
KPODR w Minikowie O/Przysiek

Zdjęcia:
Marek Rząsa