Choroby w zbożach wczesną wiosną 2021

Do tej pory noce były chłodne z przymrozkami, a w dzień słonecznie i z małą ilością opadów, ale z temperaturami raczej umiarkowanymi. Niestety, podobnie jak w roku ubiegłym widać na wielu polach słabe pobieranie azotu przez rośliny (żółknące liście na polach ozimin). W tym roku to nie tylko efekt chłodu, ale także chorób, które rozwijały się już od jesieni. Na pewno mączniak, ale także septorioza oraz brunatna plamistość liści (DTR), oraz inne choroby fuzaryjne stwierdziliśmy na polach na dolnych liściach. Obecnie jest faza strzelania w źdźbło, a to oznacza, że należy w tym roku szczególnie wcześnie zadbać o stan zdrowotny ozimych roślin zbożowych.
W związku z powyższym, obecnie wraz z zabiegami skracania źdźbła koniecznie należy wykonać zabieg grzybobójczy środkiem systemicznym.
Największe zagrożenie stanowią wczesną wiosną łamliwość źdźbła zbóż i traw oraz mączniak prawdziwy zbóż i traw. Natomiast w tym sezonie już widać porażenie septoriozami i DTR. Dlatego po przymrozkach dolne liście szybko zasychają.
Łamliwość źdźbła, to choroba rozwijająca się szczególnie w sezonach o chłodnych i wilgotnych wiosnach (na wielu polach takie warunki występują obecnie), a szkodliwość jej wzrasta gdy na początku lata występuje susza. Chorobę na trudno jest rozpoznać i dopiero na początku strzelania w źdźbło uwidacznia się ona w postaci zbrunatnień na pochwach liściowych i dolnych międzywęźlach. Ochrona polega na wykonaniu oprysku z chwilą wystąpienia pierwszych widocznych objawów choroby w okresie od początku fazy strzelania w źdźbło do drugiego kolanka. Próg ekonomicznej szkodliwości dla tej choroby to koło 20% źdźbeł z początkowymi objawami stwierdzonymi na początku fazy strzelania w źdźbło do fazy 2 kolanka. Przypominam jednocześnie, że najlepszym sposobem ograniczania tej choroby (tak jak chorób podsuszkowych) jest prawidłowy płodozmian i odpowiednia agrotechnika. Im więcej zbóż w zmianowaniu tym większe zagrożenie tą chorobą.

Źródło – IOR-PIB. M.Korbas

Mączniak prawdziwy zbóż i traw to choroba, która może wystąpić i występuje prawie w każdym okresie wegetacji, a więc od fazy krzewienia jesiennego (oziminy) począwszy, aż do dojrzewania. Rozwojowi choroby sprzyjają wilgotna pogoda, gęste łany, dostatek azotu przy większej wilgotności.

W pszenicy ozimej czy pszenżycie, próg ekonomicznej szkodliwości określa się w zależności od faz rozwojowych zboża i wynosi:
– od początku do końca krzewienia: 50-70% roślin z pierwszymi objawami choroby,
– w fazie strzelania w źdźbło: 10% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia
– w fazie kłoszenia: pierwsze objawy choroby na liściu podflagowym, flagowym lub kłosie.
Jak widać z progów ekonomicznej szkodliwości zagrożenie tą chorobą wzrasta wraz ze wzrostem roślin. Jest to spowodowane tym, że mączniak osłabiając rośliny ułatwia porażenie roślin także innych grzybom. Jeśli stwierdzimy pojawienie się łamliwości i jednocześnie występuje mączniaka, to warto rozpatrzyć zastosowanie takiego środka, który zarejestrowany jest do zwalczania obu tych chorób. Wtedy próg ekonomicznej szkodliwości wystarczy określić tylko dla jednej z nich.

Źródło – IOR-PIB. M.Korbas

W tym sezonie zalecamy bezwzględnie nie tylko stałą obserwację plantacji zbóż ozimych szczególnie pszenicy ozimej, pod kątem tych chorób, ale także szybką reakcję czyli możliwie szybkie zastosowanie zabiegu fungicydowego (najlepiej preparaty systemiczne) w fazie końca krzewienia – początek strzelania w źdźbło – najpóźniej do 2 kolanka. Widać skutki i objawy tych chorób zwłaszcza mączniaka (powoli przenoszą się już na wyższe liście) to ze względu na warunki pagodowe, a zwłaszcza brak wilgoci, na razie zagrożenie wydaje się że nie jest duże, ale to błąd – przekonamy się o tym zwłaszcza gdy spadną deszcze i zrobi się ciepło.

Brunatna plamistość liści zbóż pszenicy występuje we wszystkich fazach rozwojowych roślin zbożowych (pszenica, pszenżyto, żyto, rzadziej w jęczmieniu). Pierwsze objawy choroby występują na roślinach już w okresie wschodów, grzyb może powodować zgorzel siewek, następnie objawy porażenia widoczne są już jesienią w fazie krzewienia, na liściach. Początkowo uwidocznia się to w postaci małych, owalnych brunatnych plam wielkości 3 mm, otoczonych chlorotyczną obwódką. Wiosną choroba przenosi się coraz wyżej, plamy powiększają się, często powodując zamieranie liści. W centralnej części plamy może być widoczna czarna plamka z białym punktem w środkowej części. Porażone liście zaczynają żółknąć. Na starszych roślinach plamy mają podobny kształt. Po wykłoszeniu w środkowej części plew, widoczne mogą być małe owalne plamy wielkości 1-2 mm o barwie brązowej. Niekiedy na porażonych roślinach liście szybko żółkną, a na liściach można stwierdzić niewielkie, mało wyraźne brązowo brunatne plamy. Jest to postać chlorotyczna objawów sprawcy choroby.

Fot. Typowe objawy brunatnej plamistości na liściach jesienią

Zazwyczaj jesienią nie prowadzi się obserwacji pod kątem tej choroby, choć jak pokazują doświadczenia ostatnich kilku lat, objawy na liściach wskazują czasami, że to patogen sprawca brunatnej plamistości. Wtedy wiosną w fazie krzewienia (BBCH 21-29) oraz od fazy 1 kolanka do fazy kłoszenia (BBCH 31-65), koniecznie należy prowadzić obserwacje na plantacjach zbóż, poszukując charakterystycznych plam na liściach lub kłosach wywołanych przez chorobę. Próg ekonomicznej szkodliwości to 10-20% ocenianych roślinach z pierwszymi objawami choroby na liściach i utrzymująca się duża wilgotność (około 90% wilgotności względnej powietrza).

Odrębnym problemem są septoriozy, ponieważ zazwyczaj mamy do czynienie z dwoma formami tej choroby i nie jesteśmy pewni na wczesnym etapie która to forma, dlatego poniżej podaję opis obu septorioz.

Septorioza paskowana liści pszenicy występuję we wszystkich fazach rozwojowych rośliny. Pierwsze objawy choroby na roślinach występują w fazie krzewienia, na liściach w różnych ich częściach.

Fot. Objawy septoriozy paskowanej liści można najszybciej zauważyć już jesienią na końcówkach najstarszych liści.

Najsilniejszemu porażeniu ulegają liście starsze, prowadząc do ich przedwczesnego zamierania.

Stopniowo choroba przenosi się liście rosnące coraz wyżej. Początkowo pojawiają się małe, owalne, chlorotyczne plamy pomiędzy nerwami liścia. Po krótkim czasie plama powiększa się i jest barwy szarozielonej. W późniejszych fazach rozwojowych plamy są podłużne, położone obok siebie, barwy brązowej lub brunatnej. Plamy układają się w charakterystyczne paski na powierzchni blaszek liściowych, ale zainfekowane mogą być także pochwy liściowe. Na starszych roślinach plamy maja często kształt nieregularnych prostokątów z nekrozami obejmującymi znaczną jej część ponieważ plamy łączą się ze sobą.
Zabieg wiosną wykonuje się w fazie strzelania źdźbło (BBCH 30), gdy jest 10-20% porażonej powierzchni liścia podflagowwgo lub 1% liści z owocnikami.

Septoriza plew pszenicy – jedna z najgroźniejszych chorób wywoływana jest przez grzyb, który zimuje na resztkach pożniwnych. Zimuje także w okrywie owocowo-nasiennej porażonych ziarniaków zbóż i traw, na siewkach porażonych jesienią zbóż oraz na obumarłych chwastach jednoliściennych. Wiosną zarodniki zakażają pszenicę ozimą i jarą. Zakażenie z porażonego ziarna następuje już w czasie kiełkowania. W czasie wegetacji dochodzi do wielokrotnych infekcji wtórnych zarodnikami konidialnymi. Choroba występuje w większym nasileniu po łagodnej zimie i wilgotnych latach o zwiększonej ilości opadów. Warunkiem wystąpienia silnego zakażenia jest utrzymywanie się wilgoci na liściach przez 3-6 godzin przy temperaturze 20-24ºC. Patogen ten rozprzestrzenia się w dużym stopniu przez konidia z rozpryskującymi się kroplami deszczu. W korzystnych warunkach rozwój choroby następuje po 7–14 dniach inkubacji grzyba.

Pierwsze symptomy można obserwować już na siewkach , chociaż są one nieco wyraźniejsze na roślinach starszych. Grzyb S. nodorum poraża wiosną dolne liście roślin. Następnie patogen przenosi się na górne liście, dokłosie i kłos. Plamy mają początkowo żółtozieloną barwę, a następnie brązowieją i przybierają kształt zbliżony do soczewkowatego. Starsze plamy są przeważnie jasnobrązowe, zlewają się i mogą obejmować także pochwy liściowe. Na powierzchni plam mogą pojawiać się słabo widoczne piknidia, z których w czasie wilgotnej pogody wydostają się różowe lub cieliste kropelki kleistej cieczy zawierające zarodniki grzyba.

Fot. Objawy septoriozy plew na liściach różnią się istotnie od septoriozy paskowanej.

Mimo, ze jest to jedna z groźniejszych chorób, to obserwację i określenie zagrożenia wykonuje się od wiosny, ale najczęściej w fazie początków kłoszenia. Zabieg należy wykonać pod koniec strzelania w źdźbło, (BBCH 37), lub na początku kłoszenia (BBCH 51), jeżeli objawy porażenia występują na górnych liściach (5-10% liści z plamami na pszenicy, 10-15% liści z plamami na pszenżycie) i utrzymuje się duża wilgotność.

Marek Radzimierski
KPODR Minikowo oddział Przysiek
Źródło danych i zdjęcia – IOR-PIB różne opracowania, oraz materiały i zdjęcia własne.