Szukajmy szans dla swego gospodarstwa

Transformacja ustrojowa oraz wejście polski do Unii Europejskiej spowodowały przyspieszenie zmian strukturalnych na wsi powodujących korzystne przekształcenia w polskim rolnictwie, ale równocześnie przemianom tym towarzyszy wiele zjawisk negatywnych o charakterze gospodarczym i społecznym. W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 będzie uruchomionych szereg działań, które mają nie tylko zwiększać konkurencyjność gospodarstw rolnych, ale również wspierać zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, zwłaszcza w zakresie gospodarczym, ochrony środowiska i społecznym.

W polskim rolnictwie mamy do czynienia z postępującym zjawiskiem koncentracji ziemi poprzez wzrost liczby gospodarstw o powierzchni powyżej 20 ha, kosztem gospodarstw o średniej wielkości. Dzięki temu coraz więcej gospodarstw ma odpowiedni potencjał produkcyjny i jest konkurencyjna rynkowo, ale równocześnie rośnie liczba rolników, dla których przychody z działalności rolniczej, ze względu na posiadany potencjał, nie mogą być głównym źródłem utrzymania. Coraz większa liczba gospodarstw jest niewydolna dochodowo i nie może utrzymać się wyłącznie z działalności rolniczej. Nie mają one środków finansowych na modernizację i dostosowanie do wymaganych standardów, przez co nie mogą sprostać konkurencji silnych ekonomiczne gospodarstw i często tracą rynki zbytu.

Średni dochód gospodarstw domowych na wsi jest o około 35% niższy od dochodu gospodarstw domowych w miastach, co świadczy nie tylko o poziomie konsumpcji, ale również o niewielkich zasobach finansowych i możliwościach inwestowania w przedsięwzięcia tworzące dodatkowe źródła dochodu. Wieś jest jednocześnie dotknięta dużym bezrobociem strukturalnym. Szacuje się, że w rolnictwie indywidualnym nie znajduje zatrudnienia około 1,6 mln osób (tzw. bezrobocie ukryte). Na wsi istnieje więc duży potencjał ludzki, który może być siłą napędową rozwoju okolicznych miasteczek i samych obszarów wiejskich.

Coraz mniej rolnictwa w rolnictwie
Rolnictwo stopniowo traci na znaczeniu jako źródło dochodów mieszkańców wsi. W latach 2004-2006 odsetek mieszkańców wsi utrzymujących się wyłącznie z rolnictwa zmalał z 16% do 11%. Tendencja ta występuje we wszystkich krajach rozwiniętych, a szczególnie silnie w krajach takich jak nasz, podlegających dużym transformacjom.

Podobne zjawisko dotyczy również gospodarstw rolnych. Odsetek rolników, dla których rolnictwo jest głównym źródłem utrzymania, spadł z 51% w roku 2004 do około 40% w roku 2006. Coraz więcej rolników będzie zmuszonych do sięgania do pozarolniczych źródeł dochodów. Procesy te uległy przyspieszeniu po wstąpieniu do UE. Należy spodziewać się dalszego pogłębiania tych tendencji, jako skutku postępujących zmian strukturalnych na wsi w wyniku realizacji założeń wspólnotowej polityki rozwoju obszarów wiejskich.

Ponad jedna trzecia rolników obok prowadzenia własnego gospodarstwa podejmuje się pracy najemnej w celu uzupełnienia niewystarczających dochodów z działalności rolniczej. Ważnym źródłem utrzymania są renty, emerytury i zasiłki, stanowiące 22% budżetów gospodarstw rolnych. Daje to dość smutny obraz sytuacji ekonomicznej polskiego rolnictwa. Wzrasta jednocześnie aktywność mieszkańców wsi w poszukiwaniu pozarolniczych źródeł dochodów. Działalność pozarolniczą w różnej formie prowadzi około 15% gospodarstw (w ciągu 7 lat ich liczba uległa prawie podwojeniu). W tej grupie ponad 73% stanowią gospodarstwa o powierzchni do 5 ha. Jest to zrozumiałe; właśnie małe gospodarstwa, które dysponują zwykle znacznymi nadwyżkami siły roboczej i często niewykorzystanymi budynkami i innymi elementami infrastruktury, są najbardziej zainteresowane rozwojem działalności pozarolniczej.

O aktywności mieszkańców wsi w poszukiwaniu dodatkowych źródeł dochodów świadczy również fakt, że w ostatnim roku co dziesiąty mieszkaniec wsi wyjechał za granicę w celu podjęcia pracy zarobkowej.

Mali i średni w poszukiwaniu szansy
Wielu rolników dysponujących odpowiednim potencjałem produkcyjnym rozwija swoje gospodarstwa, poprawia ich konkurencyjność i dochodowość korzystając z pomocy ze środków krajowych i unijnych. Badania wykazały, że co trzeci rolnik ocenia sytuację finansową gospodarstwa jako lepszą niż 5 lat temu. Jednak tylko niespełna połowa ankietowanych uznaje tę sytuację za stabilną, co oznacza, że ponad połowa rolników czuje się ekonomicznie zagrożona. W tej grupie znaleźli się głównie właściciele małych i średnich gospodarstw, zajmujący się tradycyjną produkcją roślinną z małą skalą produkcji zwierzęcej. Zwłaszcza tacy rolnicy muszą określić własną strategię postępowania w celu zapewnienia odpowiednich dochodów rodziny i szukać swoich szans rynkowych z wykorzystaniem funduszy pomocowych. Większość gospodarstw nie dysponuje własnymi zasobami finansowymi potrzebnymi do uruchomienia dodatkowej działalności, czyli musi posiłkować się zewnętrznymi źródłami finansowania.

Oferta działań w ramach PROW 2007-2013 stwarza możliwości, zarówno rolnikom, jak i pozostałym mieszkańcom obszarów wiejskich, uzyskania wsparcia finansowego dla podejmowanych działań w celu poprawy własnego bytu.

Właściciele gospodarstw rolnych – zwłaszcza małych i średnich – mają możliwość poprawy dochodowości dzięki wykorzystaniu zasobów gospodarstwa w następujący sposób:

• – Rozwijanie w gospodarstwie obok produkcji roślinnej również produkcji zwierzęcej, co pozwoli zwiększyć dochód gospodarstwa (często będzie to wiązać się z dodatkowymi inwestycjami i ryzykiem rynkowym).
• – Uczestnictwo w programach rolnośrodowiskowych (szczególnie zalecane dla tych gospodarstw są pakiety: rolnictwo zrównoważone, rolnictwo ekologiczne, uprawa międzyplonów i inne, dzięki czemu można nawet podwoić dochody bez konieczności ponoszenia kosztownych inwestycji). Dodatkową zaletą tego rozwiązania jest praktycznie znikome ryzyko gospodarcze.
• – Rozwijanie nietradycyjnej produkcji rolniczej mającej charakter niszowy (np. produkcja w zakresie działów specjalnych produkcji roślinnej lub zwierzęcej, uprawa ziół, sadownictwo, warzywnictwo, kwiaciarstwo).
• – Sprzedaż bezpośrednia, przechowalnictwo i drobne przetwórstwo produktów rolniczych.
• – Rozwijanie produkcji i handlu produktami lokalnymi i tradycyjnymi.
• – Rozwijanie agroturystyki i usług związanych z wypoczynkiem i turystyką.
• – Uruchomienie pozarolniczej działalności gospodarczej (liczba dostępnych działalności, na które można uzyskać wsparcie, jest bardzo duża i większość pomysłów będzie można finansować z udziałem środków UE).

Mieszkańcy obszarów wiejskich niebędący rolnikami będą mogli uzyskać wsparcie w ramach działania „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw”, umożliwiającego rozwijanie istniejących przedsięwzięć lub uruchamianie nowych w zakresie działalności pozarolniczej. Mieszkańcy obszarów wiejskich będą tutaj beneficjentami bezpośrednimi – korzystając z funduszy na wsparcie działalności, albo pośrednimi – korzystając z miejsc pracy uruchomionych w ramach tego działania.

Zacząć od pomysłu i jego weryfikacji
Aby sięgnąć po oferowane fundusze, trzeba mieć pomysł na dodatkowe źródła dochodów z działalności rolniczej lub pozarolniczej i rzetelnie zweryfikować jego realność od strony rynkowej i ekonomicznej.

Błędem jest sprowadzanie problemu do pytania, z jakich dopłat można skorzystać. Projektów, które mogą uzyskać dofinansowanie jest bardzo dużo, realnych przedsięwzięć możliwych do realizacji w konkretnych warunkach niewiele, a tych, które mają duże szanse powodzenia – jeszcze mniej. Należy raczej stawiać problem w ten sposób: „Mam pomysł na ściśle określoną działalność, który zweryfikowałem pod względem możliwości realizacji. Jak go najkorzystniej sfinansować?”.

Dobra weryfikacja pomysłu pod kątem jego wykonalności może ustrzec nas przed podejmowaniem nierealnych lub nietrafionych przedsięwzięć gospodarczych. Co prawda, wielu zdarzeń gospodarczych nie da się przewidzieć, ale są metody planowania biznesu, które pozwalają ustalić warunki powodzenia przedsięwzięcia oraz wskazać na główne elementy zagrożeń, jakie mogą się pojawić. Praktyka dowodzi, że dobrze skalkulowane i przygotowane przedsięwzięcie ma dużo większe szanse powodzenia niż nie do końca przemyślane i słabo przygotowane, albo podejmowane tylko na podstawie intuicji i doświadczenia przedsiębiorcy.

Przedyskutuj pomysł z innymi, a najlepiej – zapytaj ekspertów
Przedyskutowanie pomysłu w gronie rodzinnym oraz ze znajomymi pozwoli skonfrontować nasze zamiary z opiniami innych osób, które mają większy dystans do sprawy i nie są bezpośrednio zaangażowane w jego realizację. Szczególnie cenne są opinie krytyczne, które pozwalają z innej strony ocenić i zweryfikować nasz pomysł, a z drugiej – uświadomić szanse i zagrożenia, których dotychczas nie braliśmy pod uwagę. Opinii krytycznych nie musimy brać pod uwagę, jeżeli jesteśmy pewni, że są one błędne lub wynikają z nieznajomości problemu, ale nie możemy ich lekceważyć.

Dobrze jest skorzystać z porady ekspertów, którzy dysponują wiedzą o metodach planowania oraz analizy finansowej i rynkowej. Sporządzenie nawet uproszczonego biznesplanu pozwoli uporządkować dane i lepiej ocenić szanse powodzenia pomysłu. Zdobędziemy w ten sposób wiedzę o przedsięwzięciu, której w inny sposób byśmy nie uzyskali. Praktyka dostarcza wystarczająco dużo przykładów na to, że w interesach liczy się nie tylko dobry pomysł, ale przede wszystkim konsekwentne i umiejętne prowadzenie i zarządzanie przedsięwzięciem.

Podnoś kwalifikacje w zakresie prowadzenia firmy
Wiedzę o tym, jak zakładać i prowadzić własną firmę, możemy zdobyć na różnego rodzaju szkoleniach. Warto w tych szkoleniach uczestniczyć, ponieważ w ten sposób możemy doskonalić umiejętności niezbędne do dobrego prowadzenia firmy. Warto też zabiegać o wszelkiego rodzaju informacje, które mogą nas zainspirować do podejmowania nowych działań. Wiedza i rzetelna informacja jest potrzebna, aby wykorzystać istniejące oferty pomocy finansowej z pożytkiem dla własnej firmy czy gospodarstwa.

KPODR w Minikowie oferuje wiele różnego rodzaju szkoleń dotyczących funduszy przeznaczonych na rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich, a także porady i konsultacje specjalistów. Pieniądze same nie przyjdą – trzeba się o nie starać, przedstawiając przy tym dobrze przemyślany, sensowny projekt działalności. Doradcy pomogą również w przygotowaniu projektu i wniosku niezbędnego do uzyskania pomocy finansowej z funduszy UE. Zapraszamy do naszych biur w Minikowie, Przysieku, Zarzeczewie oraz do Powiatowych Zespołów Doradztwa Rolniczego.

Tadeusz Sobczyk
KPODR w Minikowie,
Oddział w Przysieku