Zioła
Konferencja pn. „Zioła alternatywą dla współczesnych gospodarstw”
20 maja br. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie przy współudziale środków pochodzących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu zorganizował konferencję online pn. „Zioła alternatywą dla współczesnych gospodarstw”.
Wykładowcami były prof. dr hab. inż. Anita Biesiada z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, dr hab. Katarzyna Bączek prof. Uczelni Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz dr hab. Olga Kosakowska prof. Uczelni Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
W wydarzeniu wzięło udział ponad 100 osób, które zainteresowane są tematyką ziół – w jaki sposób wprowadzić je do swoich gospodarstw i wykorzystać ich właściwości w codziennym życiu.
Pierwszy wykład, który przedstawiła prof. dr hab. inż. Anita Biesiada z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczył „Stanu produkcji zielarskiej w Polsce i kierunków jej rozwoju”. Polska uważana jest w świecie za kraj o dużych możliwościach zarówno w produkcji surowców zielarskich wysokiej jakości jak i przetwórstwa zielarskiego. Jesteśmy ósmym co do wielkości importerem w Europie i posiadamy 3% całkowitego importu Europy. W naszym kraju występuje około 2300-2500 gatunków roślin, z których za lecznicze uważa się 450. Polski przemysł zielarski wykorzystuje 150-170 gatunków. Zioła stosowane są w przemyśle farmaceutycznym, gdzie pomagają w leczeniu licznych schorzeń. Bardzo mocną pozycję na rynku mają preparaty produkowane ze sproszkowanych ziół. Właściwości aromatyczne i lecznicze wykorzystuje się w kuchni jako przyprawy. Do gatunków dominujących w uprawach zielarskich w Polsce zaliczane są m.in. rumianek pospolity (Chamomilla recutita), mięta pieprzowa (Mentha x piperita), kozłek lekarski (Valeriana officinalis), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) oraz ostropest plamisty (Sylibum marianum). Krajowy skup surowca zielarskiego w Polsce przestawia się następująco: 60% surowca zielarskiego skupuje przemysł spożywczy natomiast 35% skupuje przemysł farmaceutyczny. Pani Anita Biesiada, podkreśliła fakt, iż wg. ostatnich szacunków Polskiego Komitetu Zielarskiego w Polsce sprzedaje się rocznie około 100 mln opakowań produktów ziołowych. W przypadku zastosowania spożywczego i kosmetycznego sprzedaż rośnie i perspektywy są coraz lepsze, kurczy się natomiast rynek ziołowych produktów leczniczych. Wykładowczyni wspomniała również o sposobach pozyskiwania surowców roślinnych i substancji biologicznie czynnych. W Polsce około 130 gatunków roślin zielarskich pozyskuje się ze stanu naturalnego, jest to najbardziej rozpowszechnioną metoda zbioru surowców roślinnych. Zasoby naturalne niektórych gatunków roślin leczniczych są na tyle duże, że nadal mogą służyć jako źródło surowców o stosunkowo niskich cenach (ceny surowców ze środowiska naturalnego są na ogół niższe niż z upraw). Do takich gatunków należą m.in. brzoza, dzika róża, jałowiec pospolity, lipa, dziki bez czarny. Surowce roślinne pozyskujemy także z upraw. Kolejna metoda to synteza chemiczna, a na końcu biotechnologia roślinna. Pani Anita Biesiada przestawiał dane dotyczące powierzchni upraw ziół i przypraw w Polsce w latach 2010-2015 , gdzie można zauważyć wzrost areału, który zajmują uprawy ziół. Zostały omówione również czynniki pozwalające na zwiększenie produkcji zielarskiej w Polsce, do których można zaliczyć: intensyfikacje prac hodowlanych, wyposażenie gospodarstw w sprzęt specjalistyczny: deszczownie, suszarnie, maszyny do zbioru surowca, poprawę efektywności ekonomicznej i stabilizacji produkcji, doskonalenie metod uprawy, optymalizacje nawożenia i agrotechniki, uprawę ziół w gospodarstwach ekologicznych, a także promocje surowców zielarskich. Przedstawione zostały także dane dotyczące opłacalności produkcji podstawowych roślin uprawnych np. żyta, owsa i ziół. Z zestawienia wynika, iż opłacalność produkcji ziół i przypraw, jest wyższa niż powyższych zbóż, ale porównywalna z uprawą truskawki czy ziemniaka jadalnego.
Temat „Wprowadzanie do uprawy dziko rosnących roślin leczniczych i aromatycznych o wysokim potencjale użytkowym” przedstawiła dr hab. Katarzyna Bączek, prof. SGGW. Pani profesor podkreśliła fakt, iż dla 80% ludności świata rośliny lecznicze są podstawowym źródłem leków. Wzrost zainteresowania roślinnymi produktami leczniczymi wynika z rosnącej liczby leków ziołowych o bezpiecznym, skutecznym i udokumentowanym działaniu. Są one stosowane między innymi przy leczeniu chorób o charakterze cywilizacyjnym, takich jak choroby układu odpornościowego, nerwowego, krwionośnego, a nawet nowotworów. Ceny produktów ziołowych są niższe w porównaniu do leków syntetycznych, dobrze jest rozwinięta strategia marketingowa firm związanych z medycyną ziołową. Obecnie więcej roślin leczniczych pochodzi ze zbioru z stanowisk naturalnych niż z uprawy. To wynika z tradycji zbioru i stosowania, a także przekonania konsumentów o skuteczniejszym działaniu surowców pochodzących ze stanowisk naturalnych. Surowiec ze stanowisk naturalnych jest tańszy, nie ma potrzeby wprowadzania specjalnej infrastruktury.
Pani Katarzyna Bączek omówiła rodzaje zagrożeń dla dziko rosnących roślin leczniczych, to m.in.: zmiany klimatu, zmiany w strukturze użytkowania gruntów rolnych, wykaszanie łąk w okresie kwitnienia (świetlik łąkowy), intensywne stosowanie herbicydów (fiołek trójbarwny, chaber bławatek), zmiany w gospodarce leśnej, pożary, wypalanie łąk, pastwisk i nieużytków, nadmierny i/lub niewłaściwy zbiór. Uczestnicy dowiedzieli się w jaki sposób zapobiegać i przeciwdziałać zagrożeniom. Zbiór roślin powinien odbywać się według zasad rolnictwa ekologicznego. Ważne są badania dotyczące mechanizmów reprodukcji i odnawiania się roślin po ich uszkodzeniu przy zbiorze. Powinno się wprowadzać podsiewy na stanowiskach naturalnych. Ważne jest także zachęcanie rolników i pomoc różnych instytucji we wprowadzaniu roślin leczniczych do uprawy.
Wykładowczyni omówiła szczegółowo zagadnienie wprowadzenia do uprawy roślin leczniczych, które często spowodowane jest zakazem oraz ograniczeniem zbioru surowców ze stanowisk naturalnych. Część gatunków zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej roślin z 9 października 2014r. objęta jest ochroną częściową lub ścisłą. Obecnie można zauważyć duże zapotrzebowanie na surowce zielarskie i potrzebę uzyskania standaryzowanego surowca.
Podczas wykładu zostały omówione następujące gatunki roślin: turówka leśna, pokrzywa zwyczajna, wiązówka bulwkowa, bukwica lekarska oraz różeniec górski.
Pani dr hab. Olga Kosakowska z Katedry Roślin Warzywnych i Leczniczych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego przestawiła temat „Standaryzacja surowców zielarskich”. Rodzaj standaryzacji zależy m.in. od deklarowanej jakości oraz przeznaczenia surowców. Pani Kosakowska przybliżyła uczestnikom konferencji regulacje prawne, które zawierają zapisy związane ze standaryzacją surowców zielarskich. Omówione zostały elementy standaryzacji, min.: ocena makroskopowa surowca: tożsamość (porównanie wyglądu surowca z próbką wzorcową i/lub z opisem w monografii szczegółowej, określenie zapachu, smaku i wilgotności), czystość (zanieczyszczenia organiczne, mineralne), ocena mikroskopowa, która pozwala ustalić tożsamość w przypadku surowców sproszkowanych, a także wykryć zafałszowania i zanieczyszczenia. Ważna jest także detekcja zanieczyszczeń w postaci pestycydów, metali ciężkich czy alkaloidów pirolizydynowych, które są silnie toksyczne dla człowieka. Pani Olga Kosakowska omówiła zagadnienie określenia zawartości i składu związków biologicznie czynnych, które decydują o aktywności i potencjale użytkowym surowców zielarskich.
Po zakończonych wykładach odbyły się sesje pytań i odpowiedzi.
Zapraszamy do obejrzenia zapisu video Konferencji
Relacja: Natalia Czyżewska-Suchoń
Szkolenie online – Leki z Bożej apteki – ukryta historia ziół.
23 kwietnia br. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie przy współudziale środków pochodzących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu zorganizował szkolenie online pn. „Leki z Bożej apteki – ukryta historia ziół”. Wykładowcami na szkoleniu były Dorota Greń-Grajewska i Anna Musioł reprezentujące Beskidzki Dom Zielin „Przytulia” w Brennej. Pani Anna oraz pani Dorota są rodowitymi góralkami śląskimi i pasjonatkami folkloru. Podczas szkolenia zostały omówione zagadnienia dotyczące funkcji ziół w dawnej kulturze ludowej oraz właściwości ziół i ich niecodzienne zastosowanie wśród ludności wiejskiej. Tematyka ziół jest obecnie bardzo popularna i cieszy się dużym zainteresowaniem. W wydarzeniu wzięło udział 116 osób.
Prelegentki przekazały informacje o ziołach w kontekście kulturowym. Przypomniały o podstawowych właściwościach tych niezwykłych roślin, które zawierają substancje aktywne wspomagające nasz organizm. Omówiły czasy, gdy wiedzę o ziołach posiadały tylko nieliczne osoby zwane zielarkami i czarownicami. Dziś dostęp do wiedzy jest łatwiejszy i warto nabyć chociażby te podstawowe informacje, bo zioła to dobrodziejstwo, które rośnie wokół nas. Pani Anna i pani Dorota przypomniały uczestnikom szkolenia podstawowe zasady zbieractwa. Zioła zbieramy w miejscach oddalonych od ruchliwych dróg, pół uprawnych gdzie istnieje ryzyko oprysków rolniczych. Należy zbierać tylko tyle ile jest nam potrzebne i pozostawić dla innych, dla owadów i przyrody, aby mogła ponownie się rozwijać. Uczestnicy zostali również zapoznani z surowcami zielarskimi, np.: korzeń, ziele, kora, owoce, szyszki. Wskazówkami w jaki sposób przechowywać i używać ziół np. w kuchni czy domowej apteczce. Dawniej zioła były jedyną alternatywą dla wiejskiej ludności w leczeniu wielu schorzeń. Brakowało lekarzy, a ceny leków syntetycznych były poza zasięgiem większości osób. Dlatego ludzie korzystali z umiejętności i wiedzy starszych osób posiadających wiedzę na temat tych niezwykłych roślin.
Pani Anna i pani Dorota omówiły podstawowe gatunki ziół, które są łatwo dostępne dla każdego, to. m.in. dziurawiec, mniszek lekarski, pokrzywa, krwawnik, lebiodka pospolita nazywana „dobra myśl”, rozmaryn, czosnek niedźwiedzi.
Uczestnicy spotkania uzyskali szereg informacji na temat wykorzystywania ziół w obrzędowości, która była ważnym elementem życia i wyglądała różnie w danym regionie Polski. Wiadomo, że obrzędy są powiązane z magią i wiarą w magiczną moc danych roślin. Do dziś przy okazji różnych świąt wykorzystuje się określone rośliny, np. w czasie Wielkanocy ludzie przygotowują palmy z wierzbowych gałązek, wiecznie zielonego bukszpanu, suszonych traw i ziół.
Zostały omówione funkcje użytkowe ziół. Wykorzystujemy je jako barwniki do tkanin, budulec, produkcja materiałów z lnu, pokrzyw, konopi. To również inspiracja w sztuce, jubilerstwie oraz muzyce.
Szkolenie zakończyło się pytaniami uczestników, na które odpowiadały prelegentki.
Temat ziół, kultury ludności górali z Beskidu śląskiego oraz sposób w jaki Pani Anna Musioł i pani Dorota Greń-Grajewska przekazały informację uczestnikom, okazał się bardzo interesujący. Uczestnicy podsumowali spotkanie wpisami: „Niesamowita wiedza”, padło wiele podziękowań dla prowadzących i organizatorów. Przed spotkaniem Pani Anna wspomniała, iż ma nadzieję, że po tym spotkaniu uda się obudzić refleksję uczestników dotyczącą bycia częścią ekosystemu, oraz ugruntować potrzebę poznawania najbliższego otoczenia i dbałości zarówno o wiedzę przekazywaną z pokolenia na pokolenie, jak i ten kawałek „bożej apteki”, który każdy z nas ma we własnym ogródku. Myślę, że cel został osiągnięty i dzięki temu szkoleniu zioła zagoszczą w domach naszych uczestników.
Relacja: Natalia Czyżewska-Suchoń
Warsztaty ziołowe w Lovendzie Kujawskiej
W pięknym i klimatycznym miejscu, w otoczeniu jezior, łąk, pól i lasów, gdzie lawendowy klimat czuć z daleka, na przełomie listopada i grudnia odbył się cykl warsztatów pn. „Zioła dobre na wszystko – wykorzystanie bogactw natury w życiu człowieka” w ramach projektu „Ochrona środowiska – wyzwania i perspektywy dla mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego”, dofinansowanego przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. Tym magicznym miejscem, doskonałym do rozmów na zielarskie tematy jest Lovenda Kujawska Państwa Karoliny i Mariusza Grontkowskich, w miejscowości Leszcze, w gmina Złotniki Kujawskie. Tutaj ziołowe życie tętni cały rok, nie tylko na polach, w przydomowym ogródku, ale także we wszystkich budynkach przeznaczonych do edukacji.
Tematyka warsztatów wzbudziła duże zainteresowanie. Coraz więcej osób wraca do natury, szukając sposobów na życie bliżej przyrody. Forma warsztatowa cieszy się dużą popularnością. Uczestnicy oprócz zdobywania wiedzy teoretycznej mają możliwość wykonania różnych, ziołowych specyfików. Podczas każdego warsztatu uczestnicy wysłuchali wykładu pn. „Surowce zielarskie w codziennym życiu. Wybrane gatunki i ich wykorzystanie”. Tematyka wykładu dotyczyła zasad i sposobów zbioru roślin dzikorosnących, przetwarzania oraz przechowywania surowców roślinnych. Uczestnicy poznali ciekawe gatunki flory segetalnej. Dowiedzieli się o ich cennych właściwościach i możliwościach zastosowania w różnych dziedzinach życia.
Podczas części praktycznej warsztatów uczestnicy mieli możliwość pracy w laboratorium zielarskim. Wykonali krem ziołowy, mydło oraz dezodorant wg receptury przygotowanej przez panią Karolinę Grontkowską. Domowe kosmetyki oparte na naturalnych składnikach, są nie tylko bezpieczne dla człowieka, ale również przyjazne dla środowiska. Ponadto przygotowali sojową świeczkę, która dzięki zawartości olejków eterycznych posiada właściwościach terapeutyczne.
Warsztaty są najbardziej efektywną formą szkolenia.Połączenie wiedzy teoretycznej z praktycznymi zajęciami daje niemalże gwarancję na wprowadzenie uzyskanej wiedzy do życia codziennego.
Tekst i zdjęcia:
Ilona Oleś
KPODR w Minikowie