Wyjazd studyjny rolników ekologicznych do województwa lubelskiego i podkarpackiego

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Projekt realizowany przez Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie. Projekt  współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020.

Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Rolnictwo ekologiczne jest bardzo trudnym systemem produkcji, wymagającym dużej wiedzy, zaangażowania oraz doświadczenia. Gwarantuje powstawanie produktów najwyższej jakości oraz poszanowanie środowiska naturalnego. W celu umożliwienia rolnikom zdobywania wiedzy oraz doświadczenia Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie zrealizował projekt pn. „Upowszechnianie wiedzy oraz dobrych praktyk w przetwórstwie i rolnictwie ekologicznym” (operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej „Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020). Dzięki zorganizowanemu wyjazdowi studyjnemu w dniach od 12-17 października 2020 roku rolnicy mieli możliwość odwiedzić Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz rolników ekologicznych z województwa lubelskiego i podkarpackiego. Projekt skierowany był do rolników i przetwórców ekologicznych, rolników konwencjonalnych zainteresowanych systemem rolnictwa ekologicznego oraz doradców i specjalistów Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego odpowiedzialnych za doradztwo w zakresie rolnictwa ekologicznego.

Poszerzenie wiedzy z zakresu ekologicznego systemu produkcji oraz nawiązanie współpracy między rolnikami jest bardzo cennym doświadczeniem, gdyż w znaczący sposób ułatwi proces produkcji w gospodarstwach rolnych. Prezentacja dobrych praktyk spowoduje również ożywienie w zakresie przetwórstwa produktów ekologicznych. Program wyjazdu został tak zaplanowany, żeby uczestnicy mieli możliwość zdobycia zarówno wiedzy teoretycznej popartej naukowymi badaniami oraz praktycznej podczas wizyt w gospodarstwach. Podczas wizyty w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach uczestnicy wysłuchali kilku ciekawych wykładów dotyczących rolnictwa ekologicznego. Pierwszym wykładowcą był dr hab. Krzysztof Jończyk, który omówił temat pn. „Organizacja i specyfika produkcji ekologicznej, kluczowe elementy agrotechniki wybranych grup roślin” Wykładowca zwrócił uwagę na ważne elementy, które sprzyjają rozwojowi rolnictwa ekologicznego. Wśród nich wymienił nadprodukcję artykułów żywnościowych, spadek zaufania konsumentów do jakości surowców żywnościowych oraz nasilające się ujemne oddziaływania rolnictwa na środowisko przyrodnicze. Duże znaczenie mają również instrumenty polityki rolnej oraz popyt na produkty ekologiczne. Niezaprzeczalnym faktem w rolnictwie ekologicznym są zwiększone nakłady pracy, które w przypadku uprawy zbóż zwiększają się o ok. 10 %, owoców miękkich o 10-20 %, ziemniaka o 20-40 %, a warzyw nawet o 30-80 %. Kluczowym elementem agrotechniki w rolnictwie ekologicznym jest oczywiście płodozmian, który jest kompromisem między oddziaływaniem czynników przyrodniczych i ekonomicznych. Ponadto integralną częścią gospodarstwa ekologicznego powinna być produkcja zwierzęca na poziomie 0,8 do 1,5 DJP na 1 ha. W rolnictwie ekologicznym zasada uprawy roli brzmi następująco „Zabiegów uprawowych powinno się stosować tak dużo jak to jest konieczne, aby stworzyć uprawianej roślinie korzystne warunki wzrostu i rozwoju, z zarazem tak mało jak to jest możliwe”.  Oznacza to, że rolnik powinien podejmować decyzje o sposobie uprawy roli na podstawie rozeznania gleb i przebiegu pogody. Powinien również uwzględnić stan pola po zbiorze rośliny przedplonowej i wymagania rośliny następczej, okres od zbioru przedplonu do wysiewu kolejnej rośliny oraz wyposażenie gospodarstwa w sprzęt do uprawy roli i siewu. Plony uzyskiwane w gospodarstwach ekologicznych charakteryzują się znaczną zmiennością w latach, ze względu na brak możliwości kompensowania dostępnymi metodami agrotechnicznymi niekorzystnego przebiegu pogody czy błędów w agrotechnice.

W ramach drugiego wykładu pn. „Gospodarowanie składnikami pokarmowymi oraz kształtowanie żyzności gleby w rolnictwie ekologicznym” dr hab. Krzysztof Jończyk zwrócił uwagę na fakt, że naturalna żyzność i urodzajność gleby muszą być wspierane odpowiednio zbilansowanym nawożeniem. W rolnictwie ekologicznym dopuszczalnym źródłem składników pokarmowych dla roślin są nawozy naturalne, organiczne, azot wiązany biologicznie oraz składniki uwalniane z substancji mineralnej gleby. Zawartość materii organicznej w glebie jest tak istotna, gdyż decyduje o możliwości gromadzenia składników pokarmowych, o stosunkach powietrzno-wodnych, strukturze gleby i trwałości agregatów glebowych. Ponadto ma wpływ na odczyn gleby oraz ilość mikroorganizmów glebowych odpowiedzialnych za procesy biochemiczne, w wyniku których uruchamiane są składniki pokarmowe dla roślin. W przypadku, gdy w gospodarstwie ekologicznym stosowanie nawozów naturalnych i organicznych nie zapewnia poprawy żyzności gleby dozwolone jest stosowanie nawozów i środków poprawiających właściwości gleby zawartych w wykazie, dopuszczonych do obrotu zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym państwie członkowskim. Należy pamiętać, że w rolnictwie ekologicznym dopuszczone jest stosowanie nawozów mineralnych niepochodzących z syntezy chemicznej o niskim stopniu rozpuszczalności i koncentracji składnika pokarmowego. Nie zezwala się na stosowanie mineralnych nawozów azotowych. Wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym publikowany jest na stronie www.iung.pl

Kolejny wykład pn. „Jak skutecznie chronić i zwiększać różnorodność biologiczną w rolnictwie, znaczenie bioróżnorodności w gospodarstwie ekologicznym” wygłosiła dr hab. Beata Feledyn-Szewczyk. Zapewne nasuwa się pytanie, czym właściwie jest bioróżnorodność i jaki ma związek z rolnictwem. Otóż bioróżnorodność obejmuje całe bogactwo życia na Ziemi, od zróżnicowania genetycznego, przez różnorodność odmian, gatunków po bogactwo ekosystemów i krajobrazów. Inaczej można powiedzieć, że jest to złożona sieć życia, której częścią jesteśmy też my sami. Różnorodność biologiczna obejmuje nie tylko dziką przyrodę, ale także rasy zwierząt i odmiany roślin wyhodowane przez człowieka. Od bogactwa roślin, zwierząt i mikroorganizmów zależy wyżywienie ludzkości, zdrowie, opał, bezpieczeństwo społeczne. Z podanej definicji wynika, że rolnictwo ma ogromny wpływ na bioróżnorodność, a stan bioróżnorodności z kolei wpływa na rolnictwo. Rolnictwo ekologiczne jest systemem produkcji najbardziej przyjaznym środowisku. Jest wręcz sprzymierzeńcem bioróżnorodności. Rolnik dzięki utrzymywaniu dużej różnorodności biologicznej w gospodarstwie uzyskuje szereg korzyści takich jak: lepsze zapylanie upraw, biologiczna ochrona roślin, utrzymanie odpowiedniej struktury i żyzności gleby, zapobieganie erozji gleby, prawidłowy obieg składników pokarmowych, kontrola przepływu i dystrybucji wody. W efekcie uzyskuje wyższe i bardziej stabilne plony, o lepszej jakości.

Ostatni wykład przeprowadzony przez dr hab. Beata Feledyn-Szewczyk z IUNG – PIB w Puławach pn.  Dobór odmian wybranych grup roślin w rolnictwie ekologicznym. System Ekologicznego Doświadczalnictwa Odmianowego – EDO był bardzo wyczekiwaną prelekcją. W rolnictwie ekologicznym odpowiedni dobór odmian oprócz płodozmianu jest kluczowym elementem agrotechniki. Odmiany, które są pożądane w uprawie ekologicznej powinny charakteryzować się dużą zdolnością konkurowania z chwastami, która determinowana jest m.in. wysokością roślin, typem ulistnienia (odmiany wyższe, o liściach ustawionych bardziej poziomo lepiej konkurują z chwastami), rozkrzewieniem, budową łanu. Niezwykle ważna jest większa odporność na choroby grzybowe, krótszy okres wegetacji (odmiany wcześniej dojrzewające w mniejszym stopniu porażane są przez choroby grzybowe), dobre zdolności pobierania składników pokarmowych z gleby oraz mniejsze wymagania glebowe. W 2018 roku powstała Sieć Ekologicznego Doświadczalnictwa Odmianowego (EDO). IUNG – PIB w Puławach wraz z COBORU wyznaczyło 6 punktów badawczych na terenie Polski dla każdego badanego gatunku (pszenica, owies, jęczmień). Dzięki prowadzonym obserwacjom polowym i analizom, można m.in. określić podatność poszczególnych odmian na porażenie przez patogeny, wysokość i jakość plonu, konkurencyjność w stosunku do chwastów, a po zbiorze np. określić zawartość białka, ocenić przydatności ziarna do produkcji mąki, chleba czy makaronów. Informacje na temat badanych odmian i gatunków można znaleźć na stronie www.iung.pl w zakładce EDO.

Kolejnym punktem programu wyjazdu studyjnego były wizyty w gospodarstwach ekologicznych. Uczestnicy odwiedzili gospodarstwo pana Tomasza Obszańskiego, które znajduje się w Tarnogrodzie, w powiecie biłgorajski, w województwie lubelskim. Pan Tomasz od 1998 roku gospodaruje zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego, zaczynał od powierzchni ok. 8 ha, obecnie wraz z dzierżawami uprawia 50 ha. Gospodaruje na ziemiach 3 i 4 klasy. Początkowo uprawiał głównie zboża, rośliny okopowe oraz malwę czarną, obecnie jego gospodarstwo specjalizuje się w uprawie roślin jagodowych, warzyw oraz roślin oleistych. W gospodarstwie funkcjonuje linia do pakowania warzyw i owoców, a także do produktów sypkich, takich jak kasze, mąki, czy suszone owoce. Od kilku lat w gospodarstwie tłoczony jest olej. W olejarni rocznie powstaje jest ok. 3 tys. litrów oleju z rożnych nasion, głównie z rzepaku, lnu, ostropestu, lnianki siewnej, dyni, czarnuszki.

Pan Tomasz jest współwłaścicielem funkcjonującej od 15 lat tłoczni soków Owocowe Smaki, która znajduje się w Nowej Sarzynie w powiat leżajskim, w województwie podkarpackim.W Owocowych Smakach oprócz tłoczenia soków, produkcji napojów na bazie fermentowanej herbaty (kambucha) suszone są również owoce. W ostatnim czasie właściciele tłoczni pozyskali fundusze z Lokalnej Grupy Działania i zakupili nową linię technologiczną do tłoczenia soków, która funkcjonuje w ramach inkubatora przetwórczego. Oznacza to, że zainteresowani rolnicy mogą przywieźć swoje surowce, przetworzyć je i sprzedać własną markę produktów w ramach rolniczego handlu detalicznego. Oprócz tłoczni soków, jest również linia do rozlewania soków oraz nowo zakupione urządzenie do gazowania napojów.  Pan Tomasz cały czas rozwija swoje gospodarstwo, w ramach ostatnich inwestycji zakupił linię technologiczną do obierania cebuli. Pomimo, że był to znaczący wydatek, jednak uzasadniony ekonomicznie, gdyż cena sprzedaży cebuli obranej jest znacząco wyższa od cebuli w łupinie. Cebula obierana jest powietrzem oraz mechanicznymi obcinaczkami, jednak kilka osób musi weryfikować jakość ostatecznego produktu.

Pan Obszański zainwestował również w branżę mięsną, kupił zakłady mięsne, które obecnie nazywają się Farmy Roztocza, zlokalizowane są w Księżpolu, w powiecie biłgorajskim. W Farmach Roztocza prowadzony jest również ubój, moce przerobowe zakładu to ok. 200 szt. dziennie trzody chlewnej. Żywiec w jakości ekologicznej oraz konwencjonalnej skupowany jest od lokalnych rolników. Z uwagi na duże zapotrzebowanie na ekologiczne produkty mięsne pan Obszański wyraził zainteresowanie współpracą z rolnikami z naszego województwa w zakresie chowu i hodowli trzody chlewnej. Produkty wytwarzane w Farmach Roztocza oparte są na tradycyjnych recepturach, charakterystycznych dla Lubelszczyzny.

Pan Tomasz Obszański nieustanie rozwija swoje gospodarstwo, uprawia wiele gatunków roślin, a także wprowadza nowe, takie jak jagoda kamczacka czy świdośliwa. Ciągle poszerza asortyment produktów przetworzonych. W ten sposób wprowadza na rynek bogatą ofertę produktów ekologicznych oraz tworzy nowe miejsca pracy, obecnie zatrudnia 150 osób. Przy każdym zakładzie, a także w gospodarstwie istnieją sklepiki, w których można nabyć wytwarzane w gospodarstwie produkty oraz wyroby z innych gospodarstw ekologicznych jak i przetwory z rolnictwa konwencjonalnego wykonane metodami tradycyjnymi. Właściciel gospodarstwa również zaproponował współpracę rolnikom z naszego województwa w zakresie sprzedaży produktów. Pan Tomasz jest osobą, która angażuje się w rozwój rolnictwa ekologicznego biorąc udział w wielu projektach z instytucjami działającymi na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego, m.in. z IUNG-PIB w Puławach. Jest członkiem Podkarpackiej Izby Rolnictwa Ekologicznego, Polskiej Izby Technologii i Wyrobów Naturalnych, należy do klastra Dolina Ekologicznej Żywności. Promuje rolnictwo ekologiczne na targach żywności ekologicznej w kraju i za granicą.

Wśród odwiedzanych znalazło się gospodarstwo należące do pana Tadeusza Rolnika. Znajduje się ono w Niebieszczanach, powiat sanocki, województwo podkarpackie. Systemem rolnictwa ekologicznego objęte jest od 2007 roku. Rolnik gospodaruje na 74 ha, z czego 40 jest klasy II i III a, a pozostałe grunty zostały sklasyfikowane jako V i VI klasa. Uprawia stare odmiany zbóż, takie jak pszenica orkisz, płaskurka, samopsza, grykę, nostrzyk biały, ziemniaki, marchew i buraki. Współpracuje z Instytutem Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie. W gospodarstwie utrzymywane jest 11 sztuk bydła rasy Jersey. Rasa ta jest długowieczna, cechuje się wysoką zdrowotnością i odpornością na choroby, ma łagodny temperament, więc jak najbardziej sprawdza się w gospodarstwie ekologicznym. Rolnik ponadto posiada pasiekę – 10 pni oraz utrzymuje trzodę chlewną i drób (kury, gęsi, indyki, kaczki) oraz króliki. Pan Tadeusz jest propagatorem rolnictwa ekologicznego, organizuje w swoim gospodarstwie dożynki ekologiczne, podczas których prowadzone są wykłady na temat rolnictwa ekologicznego, pszczelarstwa oraz zdrowego odżywiania. Jest inicjatorem akcji „Cała Polska piecze chleb”, w ramach której m.in. namawia społeczeństwo do pieczenia chleba ze starych odmian zbóż, wytwarza zakwas chlebowy i rozsyła go w różne miejsca Polski, a nawet za granicę. Jest również propagatorem akcji pn. „Zamieniamy trawniki na warzywniki”, w której zachęca do zakładania podwyższonych rabat i uprawiania warzyw na własne potrzeby. Stara się uświadomić społeczeństwu, że zdrowe jedzenie wyprodukowane metodami ekologicznymi jest w zasięgu ręki każdego, kto dysponuje nawet niewielką powierzchnią. W gospodarstwie Rol – Apis należącym do pana Tadeusza wytwarzana jest mąka oraz makarony ze starych odmian zbóż, ciekawostką są te z dodatkiem np. soku z buraka, z pokrzywy czy selera. Ponadto sprzedawane są miody oraz przetwory z warzyw. Przy gospodarstwie funkcjonuje sklepik, w którym można nabyć produkty z gospodarstwa oraz towary innych producentów korzystnie wpływające na zdrowie.

Uczestnicy wyjazdu mieli możliwość zwiedzenia muzeum znajdującego się w Bieszczadzkim Parku Narodowym oraz wysłuchania ciekawej prelekcji na temat walorów przyrodniczych Parku oraz sposobów ich ochrony. Bieszczady zachwycają bioróżnorodnością gatunków zarówno roślinnych jak i zwierzęcych. Na obszarze parku chronionych jest ok. 50 różnych ekosystemów, takich jak torfowiska wysokie, ziołorośle, szuwarowe czy półnaturalne ekosystemy łąkowe i pastwiskowe, które wymagają ochronny czynnej. Mówiąc o Bieszczadach nie możemy nie wspomnieć o pięknych połoninach, które występują powyżej 1150 m n.p.m. i zachwycają swych widokiem.

Wyjazd studyjny rolników z naszego województwa do IUNG w Puławach pozwolił znaleźć odpowiedzi na wiele pytania stawianych sobie zarówno przez rolników, którzy dopiero myślą o przestawieniu gospodarstw na ekologiczny system produkcji, rolników w okresie konwersji oraz rolników ekologicznych z wieloletnim doświadczeniem. Odwiedzone gospodarstwa pokazały, że przetwórstwo surowców w gospodarstwie daje szansę na rozwój gospodarstw, co przekłada się na zadawalający efekt finansowy. Ważna jest również inicjatywa służąca podejmowaniu współpracy z innymi rolnikami ekologicznymi, gdyż ułatwia to podejmowania nowych przedsięwzięć. Forma wyjazdu studyjnego daje możliwość wymiany doświadczeń, a także ułatwia współpracę między rolnikami, tak ważną dla rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce.

Więcej zdjęć wkrótce.

Tekst i zdjęcia:
Ilona Oleś
Kujawsko-Pomorski
Ośrodek Doradztwa Rolniczego
w Minikowie